Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης: Επικεφαλής ΓΕΩΠΑΜΕ

Συμπληρώνονται φέτος 62 χρόνια από την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης –Λονδίνου (11, 17-19 Φεβρουαρίου), δια των οποίων η Κύπρος απέκτησε ανεξάρτητη πολιτική οντότητα που της έδιδε τα εχέγγυα να αναπτύξει διεθνείς σχέσεις στο ψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα της τότε εποχής παρά τα θεσμικά βαρίδια που συνόδευαν τις συμφωνίες.

Ήταν ένας συμβιβασμός για τις δυο κοινότητες της νήσου, τους Ελληνοκύπριους (ΕΚ) και τους Τουρκοκύπριους (ΤΚ) αφού αποκλειόταν τόσο η Ένωση, όσο η Διχοτόμηση. Γιατί όμως η ελληνοκυπριακή πλειοψηφία δεν κατάφερε να αποκτήσει το ευκταίο (αυτοδιάθεση-ένωση με την Ελλάδα) μια πανανθρώπινη αρχή κατοχυρωμένη στο διεθνές δίκαιο που αποτελούσε μάλιστα αναγκαστικό δίκαιο «jus cogens»; Ο ρόλος των Βρετανών και η υψηλή αποικιακή στρατηγική τους δίδει την απάντηση.

Πρέπει να υπογραμμίσουμε τον ρόλο την επιτήδειας αγγλικής διπλωματίας η οποία κατάφερε μέσω συγκεκριμένης στρατηγικής και τακτικής να ρυμουλκήσει τα πολιτικά δρώμενα με αποτέλεσμα την εκκόλαψη των συμφωνιών. Όταν όλες οι προηγούμενες διχοτομικές προτάσεις απορρίφθηκαν (Διασκεπτική, Σχέδια Χάρτιγκ, Ράντκλιφ, Φουτ) αποφάσισε να επιβάλει μονομερώς το διχοτομικό σχέδιο Μακμίλλαν της τριπλής συγκυριαρχίας Αγγλίας- Ελλάδας- Τουρκίας. Μάλιστα είχε συμπεριλάβει στο δεύτερο σχέδιο Μακμίλλαν (Αύγουστος 1958) τους χωριστούς δήμους που διακαώς επιθυμούσαν οι ΤΚ, με αποτέλεσμα να γίνει αποδεκτό από την Άγκυρα.

Το εν λόγω σχέδιο δημιουργούσε σοβαρό τετελεσμένο εις βάρος της ελληνικής πλευράς αφού διοριζόταν Τούρκος αντιπρόσωπος βοηθός του Κυβερνήτη για μια επταετή περίοδο. Μέσω των αγγλικών μεθοδεύσεων η Τουρκία θα επανερχόταν νόμιμα στην Κύπρο για πρώτη φορά από το 1571! Το κλίμα της εποχής τεταμένο, είχαν παραιτηθεί οι ΤΚ δημαρχιακοί σύμβουλοι από τα δημαρχεία των 5 μεγάλων πόλεων, ενώ σημειώνονται και τα πρώτα προσφυγικά κύματα Ελληνοκυπρίων από την Ομορφίτα και τον Τράχωνα στη Λευκωσία και τον Άγιο Αντώνιο στη Λεμεσό. Την ίδια ώρα, σημειώνονται διακοινοτικές συγκρούσεις μεταξύ ΕΚ και ΤΚ. Συναφώς με τη δαμόκλειο σπάθη του σχεδίου να επικρέμαται ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στρέφεται προς την ανεξαρτησία για να αποφύγει τα χειρότερα.

Φυσικά μετά από αυτό ανοίγει ένα άλλο κεφάλαιο συζήτησης και ερωτημάτων, ποιοι ευθύνονται για τη μορφή που πήρε το Ζυριχικό Σύνταγμα – αν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη λύση κ.α. Είναι γεγονός ότι δεν ικανοποιούσε τις προσδοκίες των ΕΚ αφού όχι μόνο δεν οδηγούσε στην ένωση με τον μητρικό κορμό, αλλά επίσης αντανακλούσε σε θεσμικό επίπεδο το «διαίρει και βασίλευε» που εφάρμοσε η Βρετανία τα προηγούμενα έτη. Ήταν όμως πολύ καλύτερο από την διχοτομική κατάσταση που ντε γιούρε δημιουργούσε το σχέδιο Μακμίλλαν με την παράλληλη απειλή των Βρετανών ότι αν ΕΚ και ΤΚ δεν τα έβρισκαν μεταξύ τους η Αγγλία θα αποσυρόταν και θα άφηνε τις δυο κοινότητες να λύσουν τις διαφορές τους… Παλιά τους τέχνη κόσκινο. Και οι Βρετανοί δεν αστειεύονταν. Για όσους δεν γνωρίζουν το έκαμαν στην Παλαιστίνη το 1947 αποσυρόμενοι κακήν κακώς από την Εντολή δημιουργώντας χαοτικές καταστάσεις που εν πολλοίς ισχύουν έως σήμερα στην Εγγύς Ανατολή. Φυσικά εδώ κάποιος θα μπορούσε να αντιτάξει ότι και στην Κύπρο υπήρξαν συγκρούσεις το 1963-64, ενώ το 1974 επιβλήθηκαν τα γνωστά γεωπολιτικά τετελεσμένα που κατακρεούργησαν την Κύπρο στα δυο. Γι’ αυτά όμως, η ευθύνη δεν πρέπει να αναζητηθεί στις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου.