Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης: Επικεφαλής ΓΕΩΠΑΜΕ

Η συνωμοτική-παρεμβατική χείρα των μεγάλων δυνάμεων εις βάρος της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν περιορίζεται στο έτος 1974, αλλά εκτείνεται μια δεκαετία πίσω, το 1964. Το σχέδιο «περιορισμένης εισβολής» με το οποίο θα ασχοληθούμε σε αυτό το άρθρο δεν έχει τύχει της δέουσας προσοχής από την ακαδημαϊκή κοινότητα, τους δημοσιογράφους και όσους ασκούσαν πολιτική εξουσία τον επίμαχο χρόνο. Επρόκειτο όντως για μια προσπάθεια των Αγγλοαμερικανών να διασφαλίσουν την εδραίωση τουρκικής κατοχής στο νησί χωρίς να σπάσει μύτη. Στο φως ήρθε με την σπουδαία έρευνα δυο άγγλων δημοσιογράφων των Ian Craig-Bredan O’ Malley στο βιβλίο τους «Η συνομωσία της Κύπρου: ΗΠΑ, Κατασκοπία και η Τουρκική Εισβολή». Τι ήταν όμως το σχέδιο περιορισμένης εισβολής; Τι ακριβώς έλαβε χώρα τον Φεβρουάριο του 1964;
Πρώτα απ’όλα πρέπει να λάβουμε υπόψη το κλίμα της εποχής. Η ΚΔ ταλανιζόταν από έντονη διακοινοτική διαμάχη μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, η οποία έδιδε λαβή στην Τουρκία να απειλεί με εισβολή. H Άγκυρα απείλησε με εισβολή το Δεκέμβριο του 1963 και τον Ιανουάριο του 1964. Τυχόν εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, όμως, απειλούσε τη σταθερότητα στην περιοχή και υπονόμευε τη νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Ακόμη χειρότερα, κάτι τέτοιο ενδεχόμενα να προκαλούσε την επέμβαση των Σοβιετικών οι οποίοι εκείνο το διάστημα υποστήριζαν σθεναρά την ΚΔ. Άρα λοιπόν, μια ανεξέλεγκτη περιφερειακή κρίση μπορούσε ανά πάσα στιγμή να αποκτήσει παγκόσμιες διαστάσεις. Δεν είχαν περάσει δυο χρόνια από την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας και όλοι γνώριζαν ότι τα πράγματα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτη κλιμάκωση μεταξύ των υπερδυνάμεων.
Με την Τουρκία να απειλεί, οι Αμερικανοί σε συνεργασία με τους Άγγλους-που βρίσκονταν στο νησί ως ειρηνευτές πριν την έλευση της UNFICYP- κατέστρωσαν ένα σχέδιο για να αποφύγουν αυτούς τους σκοπέλους. Σε περίπτωση που η Άγκυρα υλοποιούσε την απειλή της θα αφηνόταν να κατακτήσει μια μεγάλη περιοχή στο βορρά και αν κρινόταν αναγκαίο ένα μεγάλο θύλακα δυτικά της νήσου. Πιο συγκεκριμένα το μακιαβελικό σχέδιο διακλαδωνόταν σε τρία επίπεδα:

1) Αν ξεσπούσαν ταραχές στην Κύπρο θα γινόταν προσπάθεια από τις αγγλοσαξονικές δυνάμεις να προσδιορίσουν ποιες περιοχές θα μπορούσε να καταλάβει ο τουρκικός στρατός. Σε αυτό θα βοηθούσαν βρετανικά στρατεύματα που θα έφθαναν στο νησί πριν τους Τούρκους. Παράλληλα εκφραζόταν η ελπίδα ότι η Ελλάδα θα θεωρούσε την εισβολή περιορισμένη επέμβαση και δεν θα κήρυττε τον πόλεμο στην Τουρκία.

2) Ο Αμερικανός πρέσβης στην Τουρκία θα συνιστούσε στην τουρκική ηγεσία εφόσον διαθέτει ευνοϊκό συγκριτικό πλεονέκτημα λόγω αποστάσεως θα έπρεπε να σχεδιάσει μια καλά σχεδιασμένη επέμβαση αντί μια απόλυτα επιθετική ενέργεια. Το ζητούμενο ήταν η αποφυγή της ελληνικής αντεπίθεσης και η δικαιολογία ότι η ενέργεια πήγαζε από τη Συνθήκη Εγγυήσεως.

3) Τέλος θα γινόταν σαφές στην Ελλάδα ότι οι αμερικανικές προσπάθειες να συγκρατηθούν οι Τούρκοι θα αποτύγχαναν αν η Ελλάδα επιχειρούσε να παρέμβει και ενόψει ενός ελληνοτουρκικού πολέμου ήταν καλύτερο να οργανωθεί η άμυνα της ελληνικής επικράτειας.
Σε διπλωματικό επίπεδο θα ζητούνταν από την Άγκυρα να θεωρήσει τα στρατεύματα της ως προέκταση της ΤΟΥΡΔΥΚ. Το όλο σχέδιο θα δικαιολογείτο ότι ήταν αναγκαίο για να αποφευχθεί ελληνοτουρκικός πόλεμος και να διασφαλιστούν τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής μειονότητας.

Όντως στις 13 Φεβρουαρίου 1964 τουρκικά πλοία άρχισαν να πλέουν προς την Κύπρο. οι Αμερικανοί πολίτες που βρίσκονταν στο νησί άρχισαν να φεύγουν. Στις ΗΠΑ η κρίση παρακολουθείτο σε ανώτατο επίπεδο από τον Πρόεδρο Τζόνσον. Στις 14 Φεβρουαρίου τα τουρκικά πλοία προσέγγισαν τα χωρικά ύδατα της ΚΔ. Ωστόσο σταμάτησαν και δεν προχώρησαν στην πραγματοποίηση της εισβολής. Η άφιξη των βρετανικών στρατευμάτων στο νησί και η κινητοποίηση του ΟΗΕ έκαναν τους Τούρκους να αναστείλουν τα σχέδια τους. Δεν είναι σαφές όλο το παρασκήνιο. Πάντως οι Τούρκοι στρατιώτες που βρίσκονταν στα πλοία ανέφεραν αργότερα ότι οι διοικητές τους είχαν ξεκαθαρίσει ότι δεν επρόκειτο για άσκηση αλλά για πραγματοποίησης εισβολής στο νησί. Έτσι, το σχέδιο «περιορισμένης εισβολής» ματαιώθηκε. Προσωρινά. Δέκα χρόνια αργότερα, όμως, διεθνείς και εσωτερικές παράμετροι θα συνέκλιναν δίδοντας την χαριστική βολή στην εδαφική ακεραιότητα της ΚΔ και σφραγίζοντας οριστικά τη μοίρα της..