Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης: Επικεφαλής ΓΕΩΠΑΜΕ

H ανακάλυψη μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου στη λεκάνη της λεβαντίνης δημιουργεί άριστες προοπτικές για τη συνεργασία όμορων κρατών με στόχο την προαγωγή κοινών συμφερόντων και προσπορισμό κοινού οφέλους. Ωστοσο, από την άλλη, σε μερικές περιπτώσεις επενεργεί ως συντελεστής επίτασης υφιστάμενων διαφωνιών.
Την δεκαετία του 1990 το Ισραήλ αρχισε να υλοποιεί μια νέα στρατηγική τη λεγόμενη «στροφή προς τη θάλασσα». Ένα νέο στρατηγικό προσανατολισμό αφού το Εβραϊκό Κράτος παραδοσιακά ήταν προσανατολισμένο στην στρατιωτική στρατηγική. Ο λόγος της στροφής του προς τη ναυτική στρατηγική είναι διττός: Από την μια η ανακάλυψη μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου στην ΑΟΖ του και από την άλλη η επεξεργασία συγκεκριμένου σεναρίου στρατιωτικής στρατηγικής με στόχο τη δυνατότητα δεύτερου πυρηνικού πλήγματος εναντίον του Ιράν.
Συνολικά το Ισραήλ εκτιμάται ότι διαθέτει 1 τρισεκατομμύριo κυβικά μέτρα (bcm) στην ΑΟΖ του γεγονός που το καθιστά αυτάρκες σε ενεργειακό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, στην ΑΟΖ του Εβραϊκού Κράτους έχουν ανακαλυφθεί τα ακόλουθα κοιτάσματα: Το 1999 έγινε η ανακάλυψη δύο μικρών κοιτασμάτων των Noa και Mary μεγέθους 30 bcm. Ακολούθως το 2009 ανακαλύφθηκαν το Τamar 246 bcm και το Dalit 7-14 bcm.
To 2010 η κοινοπραξία της Noble με την Delek πρόεβη στην ανακαλύψη του κοιτάσματος Λεβιάθαν με ποσότητες πέραν των 600 bcm. Ακολούθησε το 2012 η ανακάλυψη δυο άλλων κοιτασμάτων (Κarish – Tanin) μεγέθους 80 bcm.
H ανακάλυψη των εν λόγων κοιτασμάτων προσέφερε πλούτο στο Εβραϊκό Κράτος δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενεργειακή αυτάρκεια όσον αφορά τις αναγκες του σε ηλεκτροπαραγωγή, ενώ το καθιστά εξαγωγέα φυσικού αερίου. To 2016 άρχισε τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ιορδανία, ενώ μελετάται το ενδεχόμενο εξαγωγών σε Παλαιστινιακή Αρχή, Αίγυπτο και Κύπρο.
Ας περάσουμε στην Κυπριακή (ΚΔ) η οποία με την ανακάλυψη το 2011 του κοιτάσματος Αφροδίτη μεγέθους 128 bcm εισέρχεται δυναμικά στα ενεργειακά δρώμενα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ανακοίνωση τον περασμένο Φεβρουάριο των αποτελεσμάτων στον Γλαύκο στο οικόπεδο 10 με εκτιμώμενες ποσότητες 5-8 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια tcf καθιστά την ΚΔ ένα εν δυνάμει περιφερειακό ενεργειακό γίγαντα.
Το ζητούμενο όμως είναι η οικονομική ισχύς της ΚΔ να προστεθεί στη σωρευτική ισχύ του κράτους και να μετατραπεί σε περιφερειακή-γεωπολιτική επιρροή με απώτερο στόχο την επίλυση του χρόνιου Kυπριακού Προβλήματος.
Οι ενεργειακές συνέργειες -συμμαχίες της ΚΔ και της Ελλάδας με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Ιορδανία δημιουργούν έναν άξονα αποτροπής των δυνάμεων που υποστηρίζουν το status-quo εναντίον της Τουρκίας η οποία είναι αναθεωρητική δύναμη. Δεν είναι τυχαίο που το Κατεστημένο Εξωτερικής Πολιτικής σε αυτές τις χώρες προσδιορίζει τις πολιτικές στρατηγικές της Τουρκίας ως απειλή για την ασφάλεια του.

Αγωγός EastMed

H συνεργασία αυτή αποκτά έντονη γεωπολιτική διάσταση με την ιδέα για την κατασκευή του αγωγού EastMed o οποίος θα μεταφέρει το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου στις ευρωπαϊκές αγορές. Ο αγωγός αποτελεί σημαντικό γεωστρατηγικό εργαλείο και αν τελικά υλοποιηθεί θα θεσμοποιήσει σε επίσημο επίπεδο τη συνεργασία των δυνάμεων που υποστηρίζουν το status-quo. Οσον αφορά το Ισραήλ, αποτελεί σταθερά στην εξωτερική του πολιτική η συνεργασία με μη αραβικά κράτη και μειονότητες στην προσπάθεια του να αποκτήσει στρατηγικό βάθος και να ξεπεράσει την γεωπολιτική απομόνωση στην περιοχή του.
Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή κατέστη σαφές με την συμμετοχή του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών στην τριμερή Κύπρου- Ελλάδας- Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ στις 20 Μαρτίου. Ως εδώ όλα καλά. Σε επίπεδο προθέσεων έξοχα. Ωστόσο στη συγκεκριμένη περίπτωση τον πρώτο λόγο δεν το έχουν τα κράτη άλλά οι εταιρείες που θα κληθούν να καταβάλουν και το κόστος για την υλοποίηση του έργου.
Το νεοκλασικό- ρεαλιστικό παράδειγμα που λαμβάνει υπόψη και άλλες ενδοκρατικές μεταβλητές πέραν από τις συστημικές-ενδοπεριφερειακές μπορεί να φωτίσει εν προκειμένω καλύτερα το μεταβαλλόμενο στρατηγικό πεδίο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Επιστρέφοντας στον ΕastMed, το κόστος του έργου ανέρχεται σε 7-10 δισ. δολάρια, με την ΕΕ να δεσμεύεται να επενδύσει 100 εκ. δολάρια για την διεξαγωγή μελέτης βιωσιμότητας. Εκτός από τα οικονομικά δεδομένα κάποιος πρέπει να λάβει υπόψη και τα τεχνικά χαρακτηριστικά που δημιουργούν επιπρόσθετα ζητήματα για τους επενδυτές, οι οποιοι ενδεχομένως να προτιμήσουν πιο μικρά πρότζεκτς- με λιγότερο ρίσκο- όπως π.χ η εξαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου στην Αίγυπτο.
Ας σημειωθεί ότι ο EastMed θα είναι μήκους 1,900 km με πλάνο την μεταφορά 10 bcm ανα έτος. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί η προσοχή στο γεγονός ότι η αγορά φυσικού αερίου αποτελεί μια συνεχώς μεταβαλλομενη αγορά όπου ισχύουν οι νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης, οι οποίοι σε τελευταία ανάλυση θα καθορίσουν το αν θα γίνουν οι απαιτούμενες επενδύσεις.Παραθέτοντας ένα παράδειγμα εν είδει ερωτήματος: Θα μπορεί το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου να ανταγωνιστεί το ρωσικό φυσικό αέριο;

Ενεργειακές Συμμαχίες και Κυπριακό

Από επιστημονικής άποψη το θέμα της αξιοποίησης του φυσικού αερίου ως παράγοντα άσκησης εξωτερικής πολιτικής μπορεί να προσεγγιστεί από δύο οπτικές γωνίες. Η μια άπτεται της ρεαλιστικής θεωρίας διεθνών σχέσεων που θεωρεί ότι τα κοιτάσματα είναι στρατηγικά και επαυξάνουν τη σωρευτική ισχύ του κράτους. Η άλλη η φιλελεύθερη, θεωρεί ότι το θέμα των υδρογονανθράκων μπορεί να προκαλέσει κίνητρο για ευρύτερες συνεργασίες μεταξύ των κρατών τα οποία στο τέλος της ημέρας θα νιώσουν ικανοποίηση από το διαμερισμό των μελλοντικών οικονομικών μερισμάτων.
Ωστόσο, στην περίπτωση της ΚΔ η ανακάλυψη μεγάλων ποσοτήτων υδρογονανθράκων δεν φαίνεται να λειτουργεί ως κίνητρο για την επίλυση του προβλήματος για δύο πολύ απλούς λόγους. Πρώτον, η Τουρκία και η ΤΚ πλευρά επιθυμούν την από τώρα συμμετοχή τους στην διαδικασία διαμοιρασμού του. Αλλά και αν ακόμα επιλυόταν το συνταγματικό ζήτημα του Κυπριακού Προβλήματος, αλλά και η διεθνής πτυχή του δεν θα τα έβρισκαν στη μοιρασία του…αφού οι ΤΚ έχουν κατά καιρούς εκφράσει θέσεις για εξιμισείας διαμοιρασμό του. Στο όλο σκηνικό προστίθενται και οι συνεχείς απειλές της Τουρκίας με την άσκηση εξαναγκαστικής διπλωματίας και του εκφοβισμού.
Επιπρόσθεται, αν ανατρέξει κάποιος στο ιστορικό αρχείο δεν φαίνεται η ενέργεια να αποτελεί καταλύτη για επίλυση μακροχρόνιων συγκρούσεων. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση του Κλίντον για την κατασκευή αγωγού που θα μετέφερε αζερικό πετρέλαιο διαμέσου του Ναγκόρνο- Καραμπάχ και της Αρμενίας στην Τουρκία, ναυάγησε. Την ίδια κατάληξη είχε η πρόταση για κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου Ιράν- Πακιστάν – Ινδίας, αφού η Ινδία αρνήθηκε να συμμετάσει επικαλούμενη ζητήματα ασφάλειας.
Τότε εγείρεται το ερώτημα τι προσφέρουν οι «ενεργειακές συμμαχίες»; Πρώτα απόλα διασφαλίζουν την ασφάλεια κατά τη διαδικασία εξόρυξης και παραγωγής. Επιπροσθετα, αυξάνουν την διαπραγματευτική ισχυ του κράτους το οποίο μπορεί με μια ορθολογική υψηλή στρατηγική να το εντάξει στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού.
Σε κάθε περίπτωση όμως, όπως εξάγεται και από την παρούσα ανάλυση, δεν φαίνεται η διαχείριση του θέματος να αποτελεί τον καταλύτη για επίλυση του Κυπριακού Προβλήματος, του οποίου οι προοπτικές επίλυσης υπο το φως των εν λόγω, αλλά και άλλων δεδομένων παραμένουν δυσοίωνες.