Της Ειρήνης Χριστοδουλάκη, Ερευνήτριας Κέντρου Ανατολικών Σπουδών.

Σε έντονη κινητικότητα βρίσκεται η τουρκική αντιπολίτευση ένα μήνα μετά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου όπου το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έλαβε εκ νέου αυτοδυναμία στην Τουρκική Μεγάλη Εθνοσυνέλευση σχηματίζοντας έτσι την τέταρτη κυβέρνηση του τα τελευταία 13 χρόνια στην Τουρκία [1].

Η πλειοψηφία των αναλύσεων, δικαιολογημένα, επικεντρώνεται στις πολιτικές του ακολουθεί ή πρόκειται να ακολουθήσει το ΑΚΡ μετά την εκλογή του, ωστόσο, χρήσιμο θα ήταν να δούμε τι γίνεται στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Αυτό γιατί θα πρέπει να εξετάσουμε πως η όποια μεταβολή σε κάποια από τις ηγεσίες των κομμάτων στην Τουρκία ενδέχεται να επηρεάσει την εκλογική βάση του κόμματος και έτσι είτε να αυξήσει είτε να μειώσει την υποστήριξη προς τα κόμματα αυτά.
Ξεκινώντας από ορισμένες γενικές παρατηρήσεις αναφορικά με τις εκλογές του Νοεμβρίου είναι διαπιστωμένο πως το κυβερνών κόμμα πήρε ψήφους από το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ), το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP). Επίσης, απέσπασε ψήφους που θα μπορούσαν να έχουν δοθεί σε μικρότερα κόμματα τα οποία δεν κατάφεραν να εισέλθουν στο Τουρκικό Κοινοβούλιο. Σε σύγκριση με τις εκλογές της 7ης Ιουνίου στις εκλογές του Νοεμβρίου παρατηρήθηκε μείωση των ψήφων που δόθηκαν στα μικρότερα κόμματα [2]ενώ τα κόμματα της κυρίως αντιπολίτευσης απέτυχαν να απορροφήσουν τις ψήφους διαμαρτυρίας απογοητευμένων υποστηρικτών του ΑΚΡ. Γενικά η συμμετοχή των ψηφοφόρων αυξήθηκε στο 85,69% από το 83,92% του Ιουνίου, ποσοστό το οποίο σημαίνει πως περίπου 660.000 περισσότεροι άνθρωποι εντάχθηκαν στο εκλογικό σώμα [3].
Εξετάζοντας τώρα την κατάσταση στο εσωτερικό των κομμάτων, στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) φαίνεται πως, μέχρι τώρα, υπάρχουν τρείς υποψήφιοι οι οποίοι πρόκειται να διεκδικήσουν την προεδρία του κόμματος από τον Kemal Kılıçdaroğlu στο επερχόμενο συνέδριο του CHP. Μπορεί η αλεβίτικη [4] βάση του κόμματος να είναι ευχαριστημένη με τον Kemal Kılıçdaroğlu, ωστόσο το γεγονός πως από το 2010 όταν και αναδείχθηκε στην ηγεσία του κόμματος, δεν έχει κερδίσει καμία εκλογική αναμέτρηση, είτε σε περιφερειακό είτε σε εθνικό επίπεδο, προκαλεί προβληματισμό στα στελέχη του CHP. Σίγουρα, το CHP δεν υπέστη μια συντριπτική ήττα στις εκλογές του Νοεμβρίου, όπως για παράδειγμα ήταν η ήττα του ΜΗΡ το οποίο είδε το ποσοστό του να μειώνεται στο 11.90% [5 ] από το 16,29% των εκλογών του Ιουνίου [6] , ωστόσο το κόμμα αντιμετωπίζει πολλά περισσότερα προβλήματα απ’ ότι απλά μια αλλαγή στην αλλαγή της ηγεσίας του. Η αδυναμία του CHP να αναγνωρίσει τα προβλήματα αυτά δεν αποτελεί καλό οιωνό για το μέλλον του.
Ενώ η ηγεσία του CHP είχε ήδη ανακοινώσει σχέδια για διεξαγωγή κομματικού συνεδρίου μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου του 2016, μέλη του κόμματος έχουν αρχίσει να απαιτούν την σύγκληση ενός έκτατου συνεδρίου, με τον εκπρόσωπο τύπο του κόμματος να επιβεβαιώνει πως το συνέδριο θα διεξαχθεί κανονικά στα μέσα του ερχόμενου Ιανουαρίου. Για την προεδρεία του CHP υπάρχουν ήδη τρεις υποψήφιοι [7]. Ο πρώτος που ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του ήταν ο πρώην βουλευτής Σμύρνης Umut Oran. Ο Oran ενώ εξελέγη στις εκλογές του Ιουνίου δεν συμπεριλήφθη στις λίστες για τις εκλογές του Νοεμβρίου, ενώ θα πρέπει να πούμε ότι έχει ξανά θέσει υποψηφιότητα για την αρχηγία του κόμματος ενάντια στον πρώην πρόεδρο του CHP Deniz Baykal. Ο δεύτερος υποψήφιος είναι ο βουλευτής της Γιάλοβα Muharrem İnce ο οποίος πρέπει να θυμίσουμε πως τον Σεπτέμβριο του 2014 ήταν υποψήφιος απέναντι στον Kılıçdaroğlu για την ηγεσία του κόμματος. Ο Muharrem Ince θεωρείται σκληροπυρηνικός κοσμικός πολιτικός, ενώ θα πρέπει να πούμε πως μετά την επανεκλογή του τον Σεπτέμβριο του 2014 ο Kılıçdaroğlu απομάκρυνε αρκετά μελη του κόμματος που η ιδεολογία τους ήταν κοντά σε αυτή του İnce, ώστε να μην έχει διαφωνούντες με την ηγεσία τους στις τάξεις του κόμματος[8]. Ο τρίτος υποψήφιος είναι ο βουλευτής Σμύρνης Mustafa Balbay ο οποίος την ανακοίνωση της υποψηφιότητάς του δήλωσε πως το CHP πρέπει να αλλάξει ηγεσία αν θέλει να επιτύχει σαν κόμμα [9]. Τέλος, πολλοί υποστηρίζουν πως υποψηφιότητα μπορεί να θέσει και ο προηγούμενος πρόεδρος του CHP, Deniz Baykal, ο οποίος έκανε δυναμική επάνοδο στην πολιτική ζωή της Τουρκίας στις εκλογές του Ιουνίου μετά από πέντε χρόνια αποχής.

Η κατάσταση στο MHP είναι πιο περίπλοκη. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι υποστηρικτές του, κομματικά στελέχη και οι ιδεολόγοι της παράταξης [10] είναι εξαιρετικά δυσαρεστημένοι με την απόδοση του Devlet Bahçeli στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου καθότι το κόμμα από τις 80 έδρες που είχε εξασφαλίσει στις εκλογές του Ιουνίου έπεσε στις 40 [11]. Θεωρούν το τρέχον αποτέλεσμα ως μια υπαρξιακή απειλή για το μέλλον του κόμματος καθότι το ΑΚΡ στοχεύει να αποσπάσει την εκλογική βάση του ΜΗΡ και δυστυχώς γι’ αυτούς το κόμμα του Προέδρου Erdoğan διαθέτει επαρκή μέσα για να το καταφέρει. Οι υποστηρικτές του ΜΗΡ φοβούνται πως το ΑΚΡ θα «καταπιεί» την εκλογική βάση του ΜΗΡ με αποτέλεσμα να οδηγήσει το κόμμα στη λήθη. Οι φωνές που ζητούν την σύγκληση ενός έκτατου συνεδρίου για την ανάδειξη νέου αρχηγού όλο και πληθαίνουν το ίδιο και οι υποψήφιοι για την αρχηγεία του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης. Βάσει καταστατικού η εκλογή ηγεσίας στο MHP μπορεί να γίνει μόνο σε τακτικό συνέδριο και όχι έκτατο, ωστόσο οι υποψήφιοι έχουν ξεκινήσει από κοινού τη συλλογή του απαραίτητου αριθμό υπογραφών για τη διεξαγωγή έκτακτου συνεδρίου [12] .
Ως εκ τούτου, γίνεται αντιληπτό πως στο ΜΗΡ θα πρέπει πρώτα να αλλάξει το καταστατικό του και μετά να γίνει η εκλογή νέου προέδρου. Αυτό, ίσως να ακούγεται εύκολα πραγματοποιήσιμο, αλλά θα πρέπει να πούμε πως ο τωρινός πρόεδρος Devlet Bahçeli ασκεί μεγάλη επιρροή πάνω στους συνέδρους του κόμματος. Τούτου λεχθέντος, θα πρέπει, επίσης, να υπογραμμίσουμε πως παρά την ισχυρή υποστήριξη που φαίνεται να έχει ο Bahçeli από τους συνέδρους, δεν φαίνεται ν’ αποφεύγει την ουσιαστική πρόκληση για την ηγεσία του κόμματος καθότι μεγάλη μερίδα του κόμματος είναι δυσαρεστημένη με την έλλειψη συμφωνίας από την πλευρά του Bahçeli για τον σχηματισμό συγκυβέρνησης με το ΑΚΡ το περασμένο καλοκαίρι.
Αρκετοί είναι και οι υποψήφιοι για την προεδρεία του ΜΗΡ. Ο Sinan Oğan, πρώην βουλευτής στην Ιντίρ, ήταν από τους πρώτους που ανακοίνωσαν την υποψηφιότητά τους [13] ο επόμενος υποψήφιος είναι ο Koray Aydın ο οποίος έχει διατελέσει Υπουργός Δημοσίων Έργων στη συγκυβέρνηση του Δημοκρατικού Αριστερού Κόμματος (DSP) με το Κόμμα της Μητερας Πατρίδας (ANAP) και το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) κατά την περίοδο 1999-2002 . Αξίζει να πούμε πως ο Aydın έχει ξανά βάλει υποψηφιότητα έναντι του Bahçeli για την προεδρία του ΜΗΡ στο συνέδριο του 2003 και τότε θεωρούνταν ως σημαντικό όνομα ανάμεσα στα μέλη του κόμματος[14]. Σημαντικότερη υποψηφιότητα είναι αυτή που ανακοινώθηκε πριν από λίγες μέρες από τη Meral Akşener [15]. Η Akşener είναι μια έμπειρη πολιτικός και έχει μια πολύ θετική εικόνα στη βάση του κόμματος. Επιπρόσθετα, θεωρείται θύμα των ακανόνιστων επιλογών του Bahçeli ο οποίος πριν τις εκλογές του Νοεμβρίου την αφαίρεσε από το ψηφοδέλτιο του κόμματος. Πρέπει να πούμε πως η Akşener προέρχεται από ένα κέντρο-δεξιό υπόβαθρο και συνεπώς μπορεί να προσφύγει σε πιο κεντρώους ψηφοφόρους. Ενδεικτική του ρεύματος που έχει η Akşener είναι μια δημοσκόπηση της ΜΑΚ όπου στην ερώτηση «ποιον θα ήθελαν να δουν επόμενο πρόεδρο του κόμματος» η Akşener συγκενρώνει το 34% των ερωτηθέντων, ενώ ο Bahçeli το 26% [16]. Άλλα ονόματα που ακούγονται είναι εκείνα των Ümit Özdağ και Servet Sazak, ενώ είναι σίγουρο πως και ο τωρινός πρόεδρος του κόμματος δεν θα παραδώσει τα ηνία του κόμματος χωρίς μάχη, αλλά ακόμα και αν το κάνει θα έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιον θα υποστηρίξει.
Δεδομένης της έλλειψης εναλλακτικής προς το ΑΚΡ, το τι θα συμβεί εντός του MHP μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες για την πολιτική της Τουρκίας γενικότερα. Ωστόσο, αυτό είναι δυνατό μόνο εάν η ηγεσία που θα προκύψει θα αγκαλιάσει ένα ευρύτερο κοινό και κινηθεί προς το κέντρο. Μια απλή αλλαγή των στελεχών εντός του MHP μπορεί να εξασφαλίσει μόνο τη συνέχιση ύπαρξης του MHP ως κόμματος του 11% με 15%, ενώ μια συνειδητή επιλογή για να κινηθεί το κόμμα προς τον κεντρώο χωρο μπορεί να έχει περισσότερο νόημα για τη χώρα.
Κλείνοντας τη σύντομη αυτή μελέτη αναφορικά με τις εσωτερικές διεργασίες στα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, φτάνουμε στην πιο απλή περίπτωση αναφορικά με την εκλογή προέδρου. Στο Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών ( HDP) η προεδρία θα παραμείνει ως έχει [17]. Τον Ιανουάριο το HDP πρόκειται να διεξάγει το συνέδριό του, όπου υποψήφιοι θα είναι οι τωρινοί πρόεδροι του κόμματος, Selahattin Demirtaş και Figen Yüksekdağ, όταν και αναμένεται η επανεκλογή τους. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει το HDP είναι διαφορετική. Το ισχυρό – και ηχηρό- ποσοστό του 13,12% των εκλογών του Ιουνίου [18] μειώθηκε στο 10,76% στις εκλογές του Νοεμβρίου [19]. Αν και ο αριθμός των άκυρων ψηφοδελτίων σε όλη την Τουρκία μειώθηκε – σε σύγκριση με τις εκλογές του Ιουνίου- στην πραγματικότητα ο αριθμός αυτός ανέβηκε στις ανατολικές και νοτιοανατολικές περιοχές της Τουρκίας, όπου το HDP έχει ισχυρή παρουσία. Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου το HDP έχασε 18 βουλευτικές έδρες , οι οποίες πήγαν στο ΑΚΡ με τις μεγαλύτερες απώλειες ψήφων να πραγματοποιούνται στην Bigol, στο Ağrı, στην Kars και στη Van. Στις εκλογές του Ιουνίου το HDP παρουσιάστηκε ως το κόμμα που θα μπορούσε να εκφράσει όλες τις υποεκπροσωπούμενες και μειονοτικές ομάδες της χώρας [20], ωστόσο τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά την επίθεση στην πόλη Suruç της νοτιοανατολικης Τουρκίας στις 20 Ιουλίου και η επανέναρξη των εχθροπραξιών του τουρκικού κράτους με το ΡΚΚ έφεραν το κόμμα και την προεδρία του σε δύσκολη θέση αναφορικά με τη στάση που έπρεπε να τηρήσουν. Η δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων αποτυπώθηκε στα αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου όπου το HDP δυσκολεύτηκε να περάσει το εκλογικό όριο του 10% για την είσοδό του στο Τουρκικό Κοινοβούλιο. Παράλληλα, η δολοφονία του δικηγόρου και Κούρδου ακτιβιστή Tahır Elçi πριν από λίγες μέρες οδηγεί σε κλιμάκωση της έντασης τις ήδη πολωμένες κουρδικές περιοχές της Τουρκίας. Η πρόκληση που έχει μπροστά του το HDP αφορά την πολιτική που θα ακολουθήσει και αν θα μπορέσει να γίνει ένα κόμμα το οποίο πραγματικά θα αφορά όλους τους Τούρκους πολίτες και όχι μόνο τους Κούρδους της Τουρκίας. Για να το επιτύχει αυτό χρειάζεται να θέσει γερές βάσεις μακριά από το ΡΚΚ. Εδώ εγείρονται δυο ερωτήματα: πρώτον αν το HDP θέλει πραγματικά να απομακρυνθεί από το ΡΚΚ και δεύτερον, εφόσον θέλει να απομακρυνθεί, αν μπορεί να το κάνει.

Υποσημειώσεις

1. Today’s Zaman (2015) New AK Party government receives vote of confidence [Online]http://www.todayszaman.com/national_new-ak-party-government-receives-vote-of-confidence_405755.html [ημερομηνία πρόσβασης: 30-11-2015]
2. Daily Sabah. (2015) Elections November 2015. [Online] 2 Νοέμβρη 2015. Διαθέσιμο στο: http://www.dailysabah.com/election/november-1-2015-general-elections[ημερομηνία πρόσβασης: 2-11-2015 ]
3 Daily Sabah. (2015) Elections June 2015. [Online] 2 Νοέμβρη 2015. Διαθέσιμο στο:http://www.dailysabah.com/election/june-7-2015-general-elections [ημερομηνία πρόσβασης: 7-06-2015]
4. Οι Αλεβίτες (Alevis) αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές μειονότητες της Τουρκίας καθώς δεν είναι Σουνίτες. Οι περισσότεροι έχουν τουρκική εθνοτική καταγωγή, αλλά στις τάξεις τους υπάρχουν επίσης άτομα με αραβική και κουρδική καταγωγή. Η πίστη τους είναι ένα κάρμα προ-ισλαμιέων πρακτικών και Ζωροαστρισμού, ενώ υπάρχουν έντονα τα στοιχεία του Σουφισμού. Ο ακριβής αριθμός τους δεν είναι γνωστός, βάσει εκτιμήσεων μπορεί να φτάνουν τα 15 εκατομμύρια, ενώ δεν θα πρέπει να συγχέονται με του Αλαούϊτες (Alawites) της Συρίας.
5. Supra endnote 2.
6 Supra endnote 3
7. Today’s Zaman. (2015). Struggle for leadership begins in CHP after election disappointment. [Online] 11 Νοεμβρίου 2015. Διαθέσιμο στο:http://www.todayszaman.com/national_struggle-for-leadership-begins-in-ch…[ημερομηνία προσβασης: 11-11-2015]
[8] Χριστοδουλάκη Ειρήνη. (2015). Τουρκία Βουλευτικές Εκλογές 2015, [online]23 Μαίου 2015, διαθέσιμο στο:http://geopame.com/%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%CE%B2%CE%… [ημερομηνία πρόσβασης: 23-05-2015 ]
9 Daily Sabah.(2015) CHP İzmir deputy Mustafa Balbay announces candidacy for chairmanship [Online] 11 Νοεμβρίου 2015. Διαθέσιμο στο:http://www.dailysabah.com/politics/2015/11/11/chp-izmir-deputy-mustafa-b…[ημερομηνία πρόσβασης: 11-11-2015].
10. Με την αναφορά στους ιδεολόγους της παράταξης του ΜΗΡ δεν είναι άτοπο να θεωρήσουμε μιλάμε για τους διαβόητους «Γκρίζους Λύκους» όπως είναι γνωστοί στην Ελλάδα. Έτσι και αλλιώς η επίσημη τουρκική ονομασία τους είναι ” Ülkücü” λέξη που στην ελληνική την αποδίδουμε ως «ιδεαλιστής».
11. Daily Sabah (2015) Elections November 2015 [Online] 2 Νοεμβρίου 2015. διαθέσιμο στο: http://www.dailysabah.com/election/november-1-2015-general-elections/[ημερομηνία πρόσβασης: 2-11-2015]
12. Today’s Zaman. (2015) MHP’s Akşener calls for extraordinary party congress, signals candidacy for leadership [Online] 30 Νοεμβρίου 2015, Διαθέσιμο στο:http://www.todayszaman.com/national_mhps-aksener-calls-for-extraordinary…[ημερομηνία πρόσβασης: 30-11-2015].
13.Daily Sabah.(2015). Former MHP deputy Oğan collects enough signatures for extraordinary congress [online] 12 Νοεμβρίου 2015. Διαθέσιμο στο:http://www.dailysabah.com/politics/2015/11/12/former-mhp-deputy-ogan-col…[ημερομηνία πρόσβασης: 12-11-2015].
14. Hürriyet Daily News. (2003) Aydin announces candidacy for MHP leadership [Online] 16 Σεπτεμβρίου 2003. Διαθέσιμο στο: http://www.hurriyetdailynews.com/aydin-announces-candidacy-for-mhp-leade… [ημερομηνία πρόσβασης: 1-12-2015] ]
15. Supra endnote 12
16. Sabah Daily. (2015).MHP’s Akşener calls for extraordinary congress, signals her candidacy for party leadership [Online] 30 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στο:http://www.dailysabah.com/politics/2015/11/30/mhps-aksener-calls-for-ext… [ημερομηνία πρόσβασης: 30-11-2015].
17. Today’s Zaman. (2015) HDP to continue with Demirtaş and Yüksekdağ as co-chairs [Online] 10-11-2015, Διαθέσιμο στο: http://www.todayszaman.com/national_hdp-to-continue-with-demirtas-and-yu… [ημερομηνία πρόσβασης: 10-11-15].
18. Supra endnote 3
19. Supra endnote 2
20. Supra endnote 8

Πηγή: Center of Geopolitical Analyses