Eισαγωγή

Η επανεκλογή του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκική Προεδρία τον τον Ιούνιο του 2018 τον κατέστησε τον απόλυτο κυρίαρχο στο τουρκικό πολιτικό σύστημα, όπως άλλωστε ήταν και η πολιτική στοχευση του.

Κατακτώντας πλέον τις ενισχυμένες εξουσίες που υιοθετήθηκαν από το λαϊκό δημοψήφισμα του Απριλίου 2017, είναι έτοιμος – όπως  πολλάκις ανέφερε  – να συνεχίσει όχι μόνο με την εσωτερική μεταμόρφωση της Τουρκίας αλλά και με τον εξωτερικό προσανατολισμό του τουρκικού κράτους. Όπως έχουν επισημάνει πολλοί αναλυτές^[1] το νέο προεδρικό σύστημα θέτει σε προεξέχουσα ηγεμονική θέση και ρόλο το πόστο του προέδρου της Τουρκικής  Δημοκρατίας.

Στην ουσία, το νέο πολιτικό σύστημα παραβιάζει μια παλιά αρχή της πολιτικής, τον διαχωρισμό των εξουσιών^[2] που κωδικοποίησε ο Γάλλος φιλόσοφος Montesquieu κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού,^[3] η οποία θεωρείται ως ο κύριος πυλώνας των σύγχρονων φιλελεύθερων δημοκρατικών πολιτικών συστημάτων. Δεν είναι μυστικό ότι ο Ερντογάν τάσσεται ενάντια στον διαχωρισμό των εξουσιών.  Ο ίδιος περιέγραψε τον διαχωρισμό των εξουσιών ως ” το κύριο εμπόδιο στη διακυβέρνηση του κράτους που εμποδίζει την εισαγωγή νέων υπηρεσιών προς όφελος του λαού.”^[4]

Πιο συγκεκριμένα, ο Τούρκος πρόεδρος είναι πλέον σε θέση να να παρεμβαίνει σε όλο το φάσμα των κρατικών εξουσιών, από  τα δικαστήρια μέχρι τη νομοθετική λειτουργία, ενώ είναι σε θέση να εκδίδει διατάγματα και να παρακάμψει το κοινοβούλιο, ειδικά σε  θέματα εξωτερικής πολιτικής. Με άλλα λόγια, από το νέο πολιτικό σύστημα  απουσιάζουν τα απαιτούμενα “checks and balances”οδηγώντας σε υπερβολική συγκέντρωση εξουσιών για τη θέση του Προέδρου.

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε κυρίως με την  εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, καθώς όπως θα δούμε πιο κάτω δυνητικά θα επηρεάσει πολλά κράτη της Εγγύς Ανατολής αλλά και την Ελλάδα και την Κύπρο στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενα και πλέον χρόνο μετά την εκλογή του Ταγίπ Ερντογάν έχουν δοθεί τα πρώτα «δείγματα γραφής» τα οποία μας βοηθούν να αποκρυσταλλώσουμε καλύτερη εικόνα για την τουρκική εξωτερική πολιτική.

Η ανάλυση εμπίπτει στην ρεαλιστική σχολή σκέψης συνδυάζοντας δύο σημαντικά ρεύματα των Διεθνών Σχέσεων  του νεορεαλισμού^[5] και του νεοκλασικού ρεαλισμού.^[6]

Όπως κατέδειξε η προϊούσα σύγκρουση Τουρκίας- ΗΠΑ με αφορμή το θέμα της κράτησης και ζητούμενης από τις ΗΠΑ απελευθέρωσης του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον^[7] οι τουρκικές κυβερνητικές δράσεις συναντούν προσκόμματα  από τις δράσεις-αντιδράσεις τις υπερδύναμης, τα οποία  θα πρέπει να προσπελάσει η Τουρκία. Η Άγκυρα αναγκάστηκε να ενδώσει στην οικονομική πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών και να απελευθερώσει τον πάστορα Μπράνσον τον Οκτώβριο του 2018. Η κρίση στις σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων έχει ενταθεί λόγω της απόφασης της Άγκυρας να προχωρήσει με την αγορά των αντιπυραυλικών συστημάτων S-400 από την Ρωσία. Ωστόσο, παρά τις τριβές στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας οι δυο Νατοϊκοί σύμμαχοι δεν έχουν διαρρήξει τις σχέσεις τους.

Πολιτικό Ισλαμ και Εξωτερική Πολιτική

Το νεο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν και των ομοϊδεατών του στο κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ΑΚP για την περιοχή του είναι ασυμβίβαστο με το διεθνές δίκαιο, καθώς επιδιώκει να αναθεωρήσει το νομικό και πολιτικό status quo στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, ο Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι, έχουν πολλές φορές αμφισβητήσει την κυριαρχία πολλών ελληνικών νησιών.^[8]

Όπως διαφάνηκε από την  μέχρι τώρα  θητεία του Ερντογάν στην προεδρία – με τις ενισχυμένες της εξουσίες  – τα νέα δεδομένα προοιωνίζονται περαιτέρω αστάθεια στην περιοχή.

Ο Ερντογάν θα συνεχίσει να δρα με βάση τα ιδεολογικά θεωρήματα του πρώην υπουργού Εξωτερικών και πρώην πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου, [9], τα οποία ενστερνίζεται πλήρως γεγονός που καταμαρτυρείται από πάμπολλες δημόσιες τοποθετήσεις του. Συγκεκριμένα, η θεωρία του “στρατηγικού βάθους”^[10] θεωρείται  η πολιτική βίβλος των ισλαμιστών στην Τουρκία. Το προαναφερθέν θεωρητικό υπόβαθρο σε συνδυασμό με τη θεωρία του Ευρασιανισμού επηρεάζουν και κατευθύνουν την τουρκική εξωτερική πολιτική. Οι οπαδοί του Ευρασιανισμού θεωρούν ότι η Τουρκία πρέπει να μετατοπίσει τον προσανατολισμό της από τη Δύση προς την Ανατολή και συγκεκριμένα προς την Κεντρική Ασία και τη Ρωσία.   Υπάρχουν πληροφορίες ότι μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 άτομα που εμφορούνται από αντιαμερικανισμό και είναι υποστηρικτές του Ευρασιανισμού έχουν καταλάβει θέσεις στους κρατικούς θεσμούς.[11]

H Τουρκία φιλοδοξεί να καταστήσει την Τουρκία το επίκεντρο της περιοχής της λόγω του ιδιαίτερου “ιστορικού, γεωγραφικού και πολιτιστικού βάρους” ως διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.^[12] Από αυτή την άποψη, επιθυμεί να καταστεί παγκόσμιος πόλος εξουσίας^[13] και όχι μόνο μια περιφερειακή δύναμη. Εκτός από τη στρατιωτική της δύναμη, ένα άλλο εργαλείο στη διάθεση της Άγκυρας είναι η προβολή της λεγόμενης μαλακής ισχύος (soft power) στους απανταχού μουσουλμάνους είτε της Εγγύς Ανατολής, της Ασίας ή της Αφρικής.^[14] Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι οι ισλαμιστές θεωρούν το  Ισλάμ ανώτερο από το δυτικό τρόπο ζωής σε διάφορα επίπεδα (ιδεολογικό, ηθικό, πολιτισμικό)^[15] και γι’ αυτό το λόγο είναι καχύποπτοι έναντι της Δύσης την οποία κατηγορούν για υποκρισία, αλαζονεία και ιμπεριαλισμό. Οι αντιλήψεις αυτές της πολιτικής ελίτ στην Τουρκία αναπόδραστα την επηρεάζουν στον τρόπο που ασκεί την εξωτερική της πολιτική.

 

 

Σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ

Ο Ερντογάν θα συνεχίσει να προβάλλει τον εαυτό του ως πρόμαχο και προστάτη των απανταχού μουσουλμάνων και ιδιαίτερα του παλαιστινιακού κινήματος της Χαμάς στη Γάζα, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, δύο σύμμαχες χώρες  μέχρι το 2010, όταν το επεισόδιο Mavi Marmara διατάραξε τις σχέσεις τους.

Τα συγκλίνοντα οικονομικά συμφέροντα έφεραν τις ισραηλινο -τουρκικες σχέσεις σε μια πορεία συμφιλίωσης υπογράφοντας και σχετική συμφωνία τον Ιούνιο του 2016, αλλά τα τραγικά περιστατικά στη Γάζα τον περασμένο Μάιο (2018) προκάλεσαν εντάσεις για άλλη μια φορά τις διμερείς τους σχέσεις.

Οι δύο χώρες ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους, ενώ Βενιαμήν Νετανιάχου και Ταγίπ Ερντογάν αλληλοδιαπληκτίστηκαν για το πιο είναι το πιο «φασιστικό κράτος» η Τουρκία ή το Ισραήλ.^[16]  Το όλο σκηνικό όπως εκτυλίχθηκε με φόντο τις τουρκοϊσραηλινές σχέσεις κατέδειξε για ακόμη μια φορά ότι την πρωτοκαθεδρία στην εξωτερική πολιτική των κρατών έχουν τα θέματα ασφάλειας με την οικονομία να έπεται.[17]

Σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Καθημερίνη^[18] τον Φεβρουάριο του 2016 ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Γιούβαλ Στάινιτζ δεν είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο κατασκευής δεύτερου αγωγού που θα μεταφέρει ισραηλινό φυσικό αέριο προς την Τουρκία. Όπως είχε αναφέρει χαρακτηριστικά το «Ισραήλ ως μικρή χώρα θα καταναλώσει το 50 τοις εκατό του φυσικού του αερίου και το άλλο θα το εξάγει προς την Αίγυπτο και την Τουρκία».

Ωστόσο η σύγκλιση οικονομικών συμφερόντων μεταξύ των δύο κρατών που εκφράστηκε με την επιθυμία του Ισραήλ να εξάγει μέρος του φυσικού αερίου του προς την Τουρκία, αλλά και η συμφωνία συμφιλίωσης το 2016 δεν στάθηκε ικανή να επανασυγκολλήσει την εμπιστοσύνη μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβιβ, η οποία δεν προβλέπεται να επανακτηθεί σύντομα ή για να το θέσουμε διαφορετικά όσο ο Ταγιπ Ερντογάν βρίσκεται στο πηδάλιο της εξουσίας.

 

Ελληνοτουρκικές σχέσεις και Κυπριακό Πρόβλημα

Όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ο  τουρκικός στρατηγικός επεκτατικός στόχος να αποκτήσει η Άγκυρα  «ζωτικό χώρο» εις βάρος της Ελλάδας θα συνεχίσει να δημιουργεί τριβές  στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, ενώ ο τουρκικός αναθεωρητισμός που εκδηλώνεται δια στόματος του Ταγίπ Ερντογάν-αλλά και άλλων Τούρκων αξιωματούχων- όσον αφορά τη Συνθήκη της Λωζάννης και οι συχνές τουρκικές παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου θα συνεχίσουν να αποτελούν μεταβλητή που θα είναι ευεπίφορη σε αστάθεια και επικείμενη κλιμάκωση.

Το ευφυολόγημα του Τούρκου Προέδρου ότι «τα νομικά σύνορα μεταξύ Ελλάδας… και Τουρκίας είναι διαφορετικά από τα σύνορα της καρδιάς του» δείχνει ξεκάθαρα ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική κινείται προς επεκτατικές και αναθεωρητικές κατευθύνσεις.

Πρέπει σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε ότι η Τουρκία ποτέ δεν αποδέχτηκε την προσάρτηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα.^[19] Αυτό το γεγονός  αποτελεί μια από τις αιτίες που τροφοδοτεί τον τουρκικό αναθεωρητισμό  εις βάρος της κυριαρχίας των ελληνικών νησιών.

Πιο αναλυτικά, από την οπτική του διεθνούς δικαίου οι θέσεις της Τουρκίας είναι διαμετρικά αντίθετες από αυτές της Ελλάδας. Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά του Αιγαίου και στην ΚΔ- αλλά ούτε και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)- θεωρώντας τα εξάρσεις του βυθού που επικάθηνται στην δική της υφαλοκρηπίδα.^[20] Επιστρατεύει δε άλλα ανυπόστατα επιχειρήματα όπως το γεγονός ότι το Αιγαίο αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα που πρέπει να εφαρμοστούν ειδικοί κανόνες που αποκλίνουν από το διεθνές δίκαιο.

Την ίδια ώρα, η απειλή εναντίον της Ελλάδας με Casus Belli σε περίπτωση που επεκτείνει η Αθήνα τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ προστίθεται στο όλο λανθάνον συγκρουσιακό των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

 

Εστιάζοντας κυρίως στο Κυπριακό Πρόβλημα σε μια περίοδο όπου γίνεται προσπάθεια να υπάρξει συμφωνία για τους όρους αναφοράς, θεωρούμε απίθανο ο Τούρκος ηγέτης να κάνει οποιαδήποτε ειλικρινή κίνηση προς την επίλυση του προβλήματος. Η τουρκική εμμονή με τη διατήρηση εγγυητικών δικαιωμάτων και στρατού στην Κύπρο^[21] εξατμίζει κάθε ελπιδοφόρα προοπτική προς μια βιώσιμη και δίκαιη λύση του προβλήματος. Επιπλέον, όπως θα δούμε και πιο κάτω ο τουρκικός εκβιασμός-εξαναγκασμός στην  ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας στέλλει τα ανάλογα μηνύματα στην ελληνική πλευρά για τις προθέσεις και την ποιότητα λύσης που η Τουρκία επιδιώκει.

Επιπρόσθετα, κατά την άποψη μας οι εντάσεις στις σχέσεις ΗΠΑ- Τουρκίας επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την προοπτική να ασκηθούν πιέσεις από την υπερδύναμη προς όφελος της Κύπρου.^[22]

Η  Άγκυρα θα συνεχίσει την εξαναγκαστική της στρατηγική^[23] που εκφράζεται με απειλές προς την Κυπριακή Δημοκρατία σχετικά με τα δικαιώματα της τελευταίας στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη στη Μεσόγειο. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 2018, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου επανήλθε στην τακτική των απειλών^[24] προειδοποιώντας τους Ελληνοκύπριους για το θέμα των υδρογονανθράκων ότι «εάν πιστεύουν ακόμα ότι δεν έχουν κάτι να χάσουν, κάνουν λάθος». Απειλές εξακόντισε και εναντίον των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ λέγοντας ότι «κανένα ξένο κράτος, εταιρεία ή όχημα δεν μπορεί να πραγματοποιήσει μη εγκεκριμένη ερευνητική ή επιστημονική δράση στην τουρκική υφαλοκρηπίδα και τις θαλάσσιες περιοχές που βρίσκονται πάνω της» και ανακοινώνει τουρκικές έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο»

Η απόφαση της Τουρκίας να στείλει δυο γεωτρύπανα τον  «Πορθητή»,^[25] ανοικτά της Πάφου (δυτικά του Ακάμα)  και το Γιαβούζ ανατολικά ανοικτά της χερσονήσου της Καρπασίας, τα οποία  προέβησαν σε διενέργεια γεωτρητικών δραστηριοτήτων συνιστά κατάφωρη παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της ΚΔ. Ειδικά η δεύτερη γεώτρηση στα δυτικά του νησιού πραγματοποιήθηκε εντός των χωρικών υδάτων της ΚΔ.[26]

Καταληκτικά, σε αυτή την ενότητα ας σημειώσουμε ότι αποτελεί στρατηγικό στόχο της Τουρκίας εντασσόμενο στην υψηλή της στρατηγική η εξισορρόπηση της υπεροχής του ελληνικού ναυτικού σε συνδυασμό με τη συνεχή αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίου,^[27] ενώ υποτάσσει την παράνομη κατοχή της Κύπρου στις ευρύτερες γεωστρατηγικές της βλέψεις αφού θεωρεί ότι χωρίς τον έλεγχο της νήσου^[28] δεν μπορεί να ασκήσει παγκόσμια αλλά ούτε και περιφερειακή πολιτική.

Συνδυαστικά με  τα όσα εκτέθηκαν παραπάνω, πρέπει κάποιος να εστιάσει στο τουρκικό ιδεολόγημα περί « Γαλάζιας Πατρίδας», το οποίο αποτελεί το κυριότερο όχημα του τουρκικού αναθεωρητισμού εις βάρος της Ελλάδας και της ΚΔ. Οπως έχουμε αναφέρει ήδη η Τουρκία δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά του Αιγαίου και στην Κύπρο. Θεωρεί δε ότι τα  τεμάχια 1-4-5-7-8 και 9 ως μέρος της δικής της υφαλοκρηπίδας. Με την ίδια λογική αρνείται ότι το σύμπλεγμα του Καστελορίζου/Μεγίστης είναι το σημείο που τέμνονται οι ελληνική με την ΑΟΖ της ΚΔ. Άρα λοιπόν, με τη λογική της Άγκυρας η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι ένας ενιαίος γεωπολιτικά χώρος τον οποίον πρέπει να ηγεμονεύσει εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, «αποδίδοντας» στα νησιά μόνο δικαίωμα αιγιαλίτιδας ζώνης και όχι υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Σύμφωνα με χάρτες που παρουσίασε εμφανίζει την τουρκική υφαλοκρηπίδα μέχρι την Κρήτη!

 

 

Παραβίαση της Κυριαρχίας της Συρίας

 

Ο τουρκικός στρατός με τις επιχειρήσεις «Ασπίδα του Ευφράτη-Αύγουστο 2016» και     «Κλάδος Ελαίας- Ιανουάριο 2018» παραβίασε τη συριακή κυριαρχία, επικαλούμενος ανησυχίες για τις πολιτικές βλέψεις των Κούρδων στη  Βόρεια Συρία για απόκτηση διευρυμένης αυτονομίας  στα όρια του συριακού κράτους. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι με την πάροδο του χρόνου τα στρατηγικά σχέδια της Τουρκίας θα αποτελέσουν πηγή τριβών με τη Δαμασκό, την Μόσχα και άλλους τοπικούς και περιφερειακούς δρώντες. Η επίθεση του συριακού στρατού με την υποστήριξη της Ρωσίας στην Ιντλίμπ τον περασμένο Αύγουστο, οι μάχες με τους αντικαθεστωτικούς σε απόσταση αναπνοής από τουρκικά παρατηρητήρια στην περιοχή και απειλές της Τουρκίας εναντίον του καθεστώτος Άσαντ είναι ενδεικτικές του εκρηκτικού μείγματος που δημιουργείται στην περιοχή.

 

Επιπλέον, οι τουρκικές ενέργειες στη Συρία δημιουργούν υποψίες για τις προθέσεις της. Τι σχεδιάζει να κάνει η Τουρκία στη Συρία; Θα αφήσει την περιοχή που κατέλαβε ή σκοπεύει να μείνει; Πολλοί αναλυτές σημειώνουν ότι η Άγκυρα χρησιμοποιεί πολιτικές νεο-αποικιακού χαρακτήρα στη βόρεια Συρία. Έχει ήδη δημιουργήσει τρία πανεπιστήμια και σχεδιάζει να ανοίξει άλλο στην πόλη Αλ-Μπαμπ,^[29] την οποία ο τουρκικός στρατός κατέλαβε κατά τη διάρκεια της επιχείρησης Ασπίδα του Ευφράτη (Αύγουστος 2016-Μάρτιος 2017).

 

Ένα σημαντικό ερώτημα είναι τι θα συμβεί με όλα αυτά τα ιδρύματα που είναι εγκατεστημένα στη Συρία; Εάν ο Συρος Πρόεδρος Bashar al-Assad αναλάβει τον έλεγχο αυτών των περιοχών, τα πανεπιστήμια θα τεθούν υπό τον έλεγχο της Συριακής Κυβέρνησης;

Επιπρόσθετα, η αντίθεση της Τουρκίας στα σχέδια του Σύρου Προέδρου Μπασιάρ Αλ Ασαντ για ανακατάληψη της Ιντλίμπ ενδεχόμενα να την φέρουν σε σύγκρουση με τη Ρωσία, η οποία ευνοεί την επιχείρηση του συριακού στρατού.

Ας  περάσουμε τώρα στο άλλο καυτό ζήτημα, αυτό των αμερικανοτουρκικών σχέσεων που έχουν περιέλθει στο χειρότερο σημείο των τελευταίων δεκαετιών.

 

Αμερικανοτουρκικές σχέσεις:Οριστικό διαζύγιο ή επανασυγκόλληση;

Οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν σταδιακά από το 2002 όταν ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Ωστόσο, οι δύο πλευρές ουδέποτε θεώρησαν ότι εγκατέλειψαν την επίσημη συμμαχική τους σχέση τους, ως μέλη του Οργανισμού  Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ). Το Κουρδικό Ζήτημα στη βόρεια Συρία αποτελεί ένα συνεχές αγκάθι που διαταράζει συχνά τις σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων, επειδή οι μαχητές των Κούρδων ήταν οι βασικοί εταίροι των ΗΠΑ επί του εδάφους για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).

Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών το 2018 περιήλθαν στο ναδίρ ένεκα της παρατεταμένης άρνησης της Τουρκίας να απελευθερώσει τον Αμερικανό πάστορα που ήταν υπό κράτηση στην Τουρκία με κατηγορίες για υπόθαλψη τρομοκρατικής οργάνωσης.[30]

Όσον αφορά το Κουρδικό, η Άγκυρα συνεχίζει να έχει έντονη ανησυχια για τα αυτονομιστικά σχέδια των Κούρδων στη Βόρεια Συρία, καθώς φοβάται ότι τυχόν εξελίξεις εκεί θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν αποσχιστικές τάσεις στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου κατοικούν περίπου 10 εκατομμύρια Κούρδοι.

Η συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαικ Πομπέο με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλουτ Τσαβούσόγλου τον  Ιούνιο του 2018 και η ανακοίνωση ενός Οδικού Χάρτη^[31] για την αποχώρηση των Κούρδων από τη συριακή πόλη Μανμπιτζ στη Βόρεια Συρία δεν φαίνεται να έχει επιλύσει τις μεταξύ τους διαφορές για το όλο ζήτημα.

Η συνεχής πίεση που ασκούσε η Άγκυρα επι των ΗΠΑ παίζοντας το χαρτί της απειλής επέμβασης του τουρκικού στρατού ανατολικά του Ευφράτη, όπου βρίσκονται οι Κούρδοι-κύριοι σύμμαχοι των Αμερικανών στον αγώνα κατα του ISIS-oοδήγησε σε μια συμφωνία για τη δημιουργία “Ζώνης Ασφαλείας” στη Βόρεια Συρία. Ωστόσο, μεταξύ άλλων, οι ασάφειες που περιβάλλουν το βάθος της ζώνης αυτής, αλλά και άλλες λεπτομέρειες για το θέμα δημιουργούν ερωτηματικά αν τελικά θα εφαρμοστεί η συμφωνία. Αρκετοί αναλυτές εκτιμούν ότι θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα και ενδεχόμενα να αποτελέσει εστία  τριβών και εντάσεων σε περιφερειακό επίπεδο.[32]

Επίσης η πρόθεση της Άγκυρας να μεταφέρει  σε μια περιοχή με αμιγείς κουρδικούς πληθυσμούς Σύρους πρόσφυγες αν γίνει πράξη θα δημιουργήσει αναταραχή στη Βόρεια Συρία. Πάντως, παρά τη συμφωνία, η απειλή επέμβασης του τουρκικού στρατού δεν φαίνεται να εκλείπει,[33]γεγονός που καταδεικνύει τη διαιώνιση αρκετών διαφωνιών για το επίμαχο θέμα.

Σε κάθε περίπτωση οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις  κινούνται σε αχαρτογράφητα νερά παρά την προσπάθεια να εξευρεθεί ένας κοινός παρονομαστής κατανόησης σε διάφορα πεδία. Την ίδια ώρα, οι διεθνείς  επενδυτές  δείχνουν ακόμη ανήσυχοι για την πορεία της τουρκικής οικονομίας. Οι ΗΠΑ πάντως είναι σε θέση να επιβάλουν κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας και να την πειθαρχήσουν σε περίπτωση που ανακύψουν εκ νέου διαφορές που είναι αγεφύρωτες. Αυτό δεικνύει η υπόθεση του Αμερικανού πάστορα Μπράνσον.

Υπενθυμίζουμε ότι ο Τραμπ είχε λάβει αποφάσεις για οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας- με σκοπό τον εξαναγκασμό της και την επιβολή της αμερικανικής βούλησης επί της Άγκυρας που όπως φαίνεται τελικά απέδωσε, αφού τελικά ο πάστορας απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 2018. Η Τουρκία είχε κατηγορήσει τότε την  Ουάσιγκτον για οικονομικό πόλεμο εναντίον της Τουρκίας.^[34]

Τα οικονομικά μέτρα που έλαβε τότε ο Πρόεδρος Τραμπ είχαν κλονίσει την παραπαίουσα τουρκική οικονομία,^[35] η οποία ακόμη ταλανίζεται από τη συνεχή πτώση της αξίας της τουρκικής λίρας  έναντι του δολαρίου, υψηλό πληθωρισμό της τάξεως του 17 % και από άλλα δομικά προβλήματα, όπως ανισορροπίες στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Eξόχως ανησυχητικό για την Άγκυρα είναι το γεγονός ότι η τουρκική οικονομία που βρίσκεται στη χειρότερη της θέση τα τελευταία 100 χρόνια είναι πλέον μη «επενδύσιμη» σύμφωνα με αναλυτές.^[36]

 

Συμπεράσματα

Η δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει η τουρκική οικονομία  θέτει συγκεκριμένα όρια στις στρατηγικές βλέψεις της Τουρκίας καθώς όλα αυτά τα χρόνια επιχείρησε να μετατρέψει την αύξουσα οικονομική της ισχύ σε πολιτική και στρατηγική επιρροή, κάτι που όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα.

Υπάρχει έντονη ασυμμετρία μέσων- σκοπών,^[37] με την ψαλίδα να ανοίγει ακόμη περισσότερο υπονομεύοντας την ισχύ του τουρκικού κράτους.^[38]  Από την οπτική της διεθνούς πολιτικής οικονομίας όπως- θα σημείωνε ο  Robert Gilpin- το ισχύον πολιτικό status quo δεν μπορεί να συνεχιστεί  ή για να το θέσουμε διαφορετικά  οι στρατηγικές βλέψεις της ανερχόμενης Τουρκίας^[39] για να καταστεί υπολογίσιμη  περιφερειακή, και όχι μόνο, δύναμη δεν μπορούν να μετουσιωθούν σε χειροπιαστά στρατηγικά αποτελέσματα καθώς υπονομεύονται εκ των ένδον  δεδομένης της κάκιστης οικονομικής θέσης που περιήλθε η τουρκική οικονομία, για να μην αναφερθούμε και στις αντι-ηγεμονικές συσπειρώσεις στην περιοχή από τον άξονα Ελλάδος- Κύπρου Αιγύπτου- Ισραήλ.

 

Από την πλευρά του, το αμερικανικό Κογκρέσο απέβαλε την Τουρκία από το πρόγραμμα της αγοράς των μαχητικών F-35 επειδή η Άγκυρα αψήφισε τις απειλές να μην προχωρήσει στην παραλαβή των ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων S-400. Επίσης, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο επιβολής και άλλων μέτρων στο εγγύς μέλλον.[40]

Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι υπήρξε διαχρονικό στοιχείο-σταθερά της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής η τάση-δυνατότητα να ασκεί πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική και να μπορεί να απο-ευθυγραμμίζεται από τη Νατοϊκή συμμαχία, αφού ένεκα της γεωπολιτικής της θέσης αποτελεί σημαντικό «γεωπολιτικό άξονα»^[41] στην Μέση Ανατολή, η συμπεριφορά του οποίου μπορεί να αλλάξει την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων.

Πιο συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1964 μετά την περιβόητη επιστολή του Αμερικανού Προέδρου Τζόνσον προς τον Τούρκο ομόλογο του Ίνονου- δια της οποίας τον απέτρεπε από το να διενεργήσει εισβολή στο νησί λόγω επικείμενης ανάμειξης της ΕΣΣΔ- η Τουρκία προσέγγισε την τότε ΕΣΣΔ,^[42] ενώ μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και το Αμερικανικό εμπάργκο που της επιβλήθηκε το 1975 έκλεισε όλες τις αμερικανικές βάσεις στη χώρα.

 

Τέλος, οι  σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση^[43] χαρακτηρίζονται από αρνητικό πρόσημο. Οι συνομιλίες σχετικά με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ σταματησαν ουσιαστικά λόγω των μεγάλων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016.

 

Σχεδόν 20 χρόνια μετά τη Διάσκεψη Κορυφής του Ελσίνκι (1999), όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έδωσε στην Τουρκία το καθεστώς υποψήφιας χώρας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι διαπραγματεύσεις έχουν σταματήσει. Ενδεικτικό των κακών σχέσεων ΕΕ- Τουρκίας είναι η ψήφιση από το Ευρωκοινοβουλίο τον Νοέμβριο του 2016 του παγώματος των τουρκικών ενταξιακών, ενώ τον Ιουλίο του 2017 υιοθέτησε ψήφισμα που καλούσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις να αναστείλουν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία.Το Ευρωκοινοβούλιο καταδίκασε σθεναρά τις παραβιάσεις του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Ωστόσο πρόκειται για δύο μη δεσμευτικές αποφάσεις.

Συγκεκριμένα οικονομικά και γεωοικονομικά συμφέροντα και για τις δύο πλευρές δεν έχουν ακόμη εκτροχιάσει την πορεία ένταξης της Άγκυρας στην ΕΕ, αλλά το νεο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν για την τουρκική εξωτερική πολιτική δεν το εγγυάται αυτό για το μέλλον.

 

Συμπερασματικά, η επανεκλογή Ερντογάν τον Ιούνιο του 2018 δεν φαίνεται να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ομαλοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων γενικότερα και τη δημιουργία εκείνων των προοπτικών που θα οδηγήσουν σε επίλυση του Κυπριακού Προβλήματος.

Τουναντίον, οι μέχρι τώρα εξελίξεις  καταδεικνύουν ότι ο Ταγίπ Ερντογάν ως απόλυτος κυρίαρχος του τουρκικού πολιτικού συστήματος θα συνεχίσει την πολιτική της αμφισβήτησης των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά και την τακτική του εξαναγκασμού και εκφοβισμού εναντίον της ΚΔ όσον αφορά την ενάσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της στην ΑΟΖ της.

Στην εγγύς περιφέρεια της Τουρκίας θα συνεχίσει την εφαρμογή επεκτατικών-αναθεωρητικών στρατηγικών με  στόχο να καταστεί η Τουρκία περιφερειακή ηγεμονική δύναμη φέρνοντας σε σύγκρουση την Άγκυρα με άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως το Ισραήλ και την Αίγυπτο.

Αναμένουμε να δούμε που θα οδηγήσει η πρωτοφανής ένταση στις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ. Αν και η Άγκυρα απειλεί με μετατόπιση των συμμαχικών της δεσμεύσεων προς Ανατολάς δεν πιστεύουμε ότι θα υλοποιήσει την απειλή της. Πρέπει να ληφθεί υπόψη στην ανάλυση η μεταβλητή των δύο ηγεσιών στην Τουρκία και στις ΗΠΑ αφού ο χαρακτήρας των δύο αυτών ηγετών  (Τραμπ και Ερντογάν) επηρεάζει τον τρόπο δράσης τους στην εξωτερική πολιτική. Συναφώς, τίθενται τα εξής ερωτήματα: Αν ηγείτο του τουρκικού κράτους ένας πιο μετριοπαθής ηγέτης θα είχαν πάρει αυτή την συγκρουσιακή ροπή οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις; Εάν δεν ήταν ο Τραμπ ο Πρόεδρος των ΗΠΑ πως θα δρούσε η Αμερική στις διεθνείς στις σχέσεις, ανεξάρτητα αν η μεταβλητή της παγκόσμιας ισχύος παρέμενε η ίδια;

 

Πέραν των περιορισμών που θέτει στις τουρκικές πολιτικές στρατηγικές  η κατανομή της παγκόσμιας και περιφερειακής ισχύος, η διάρθρωση του πολυπολικού διεθνούς συστήματος δημιουργεί και ευκαιρίες για το τουρκικό κράτος, τις οποίες ο Ερντογάν σπεύδει να εκμεταλλευτεί. Η ρωσοτουρκική σύμπραξη αυτό καταδεικνύει.  Από την πλευρά της, η Ρωσία δεν έχει τίποτα να χάσει τουναντίον έχει να κερδίσει από τις εντάσεις στις σχέσεις ΗΠΑ- Τουρκίας, καθώς όπως προαναφέραμε  υπάρχουν γεωπολιτικοί λόγοι- όπως π.χ η αποδυνάμωση του ΝΑΤΟ- που ευνοούν τη συνεργασία Ρωσίας- Τουρκίας εις βάρος των δυτικών συμφερόντων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Επιπλέον υπάρχει έντονη οικονομική-εμπορική αλληλεξάρτηση μεταξύ των δύο χωρών, ενώ η ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας Rosatom ανέλαβε την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού σε τουρκικό έδαφος.

Εν είδει καταληκτικού σχολίου θα μπορούσε να γίνει μια στρατηγική πρόβλεψη: Η τουρκική οικονομική κατάσταση μπορεί να αποτελέσει την «Αχίλλειο πτέρνα» του τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού αφού είναι αμφίβολο αν οι βλέψεις Ερντογάν για το “Project 2023”[44] ή την ένταξη της Τουρκίας στην G-10, αλλλα και γενικότερα οι τουρκικές φιλοδοξίες για την μετατροπή της Τουρκίας σε ενα ισχυρό ηγεμονικό περιφερειακό πόλο εξουσίας, με απήχηση στους απανταχού μουσουλμανικούς πληθυσμούς, μπορεί να μετουσιωθούν σε χειροπιαστό στρατηγικό αποτέλεσμα.

Εν είδει γενικότερου και καταληκτικού συμπεράσματος, οι φακός μέσα από τον οποίο αντικρίζει η τουρκική ηγεσία τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό Πρόβλημα εν γένει δεν δημιουργία περιθώρια αισιοδοξίας για επίλυση του χρονίζοντος Κυπριακού Προβλήματος καθώς η έννοια της επιβολής της ηγεμονικής ειρήνης που επιδιώξει η Άγκυρα μέσω μια συμφωνίας είναι ασυμβίβαστη με τα παρόντα διεθνή και ευρωπαϊκά θέσμια, αλλά και τον αγώνα των Κυπρίων για μια  βιώσιμη και δίκαιη-έστω υπό τις περιστάσεις- λύση του Κυπριακού.

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Nίκος Αλιβιζάτος, Το πολίτευμα που οραματίζεται ο Ερντογάν, Η Καθημερινή, 12.03.17, διαθέσιμο από http://www.kathimerini.gr/900073/opinion/epikairothta/politikh/to-politeyma-poy-oramatizetai-o-erntogan

2 Φυσικά εδώ κάποιος μπορεί να αντιτάξει ότι ουδέποτε στην Τουρκία υπήρξε αυστηρή διάκριση- διαχωρισμός των εξουσιών μιας και το ιδιότυπο σύνταγμα του 1982-το οποίο απέβλεπε στην ενδυνάμωση της εκτελεστικής εξουσίας- ήταν απόρροια της  δικτατορίας του στρατηγού Κενάν Εβρέν- ο οποίος μεταπήδησε στην Προεδρία της Τουρκίας- ενώ  η χώρα ήταν διαχρονικά στη σκιά των συνεχών παρεμβάσεων του στρατού στην πολιτική διεργασία διαμέσου του πανίσχυρου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Ο αντίλογος σε αυτό είναι ότι εφόσον η χώρα επιθυμεί να εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει το πολιτικό της σύστημα- το οποίο έχει μετατραπεί σε Προεδρική Δημοκρατία- να προσομοιάζει με αυτά των δυτικών χωρών, μελών της ΕΕ. Ειδικά για το σύνταγμα του 1982 βλ. Πηνελόπη Φουντεδάκη, Το τουρκικό πολίτευμα: Το χωλό δημοκρατικό πρότυπο και οι θεσπισμένες παρεκκλίσεις του (Αθήνα: Εκδόσεις Αν. Ν. Σακουλα), 220-287.

[3] Neil McNauhgton,  Success in Politics (London: Ηοdder Education, 2001), 473-474.

[4] Hurriet Daily News, December 18 2012, διαθέσιμο από, http://www.hurriyetdailynews.com/separation-of-powers-an-obstacle-says-erdogan-37052

[5] Για τη νεορεαλιστική θεωρία βλ. Kenneth Waltz, Theory of International Poltics (California: Αddison-Wesley Publishing:1979). Βλ. επίσης, John J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics (New York: W.W. Norton Company, 2002)

[6]  Ο Νεοκλασσικός Ρεαλισμός χωρίς να παραβλέπει τη σημαντική επίδραση που εχει η δομή του διεθνους συστήματος (κατανομή δύναμης) στη συμπεριφορά των κρατών εισάγει και κάποιες άλλες μεταβλητές όπως η ηγεσία ενός κράτους, αλλά και ζητήματα που άπτονται της ενδοκρατικής τάξης πραγμάτων σε μια προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ της δομικής προσέγγισης (νεορεαλισμός) και των προσεγγισεων που εστιάζουν στο επίπεδο του κράτους ή της ηγεσίας (κλασσικός ρεαλισμός) βλ.Tim Dunne-Brian Schmitt, Realism, in the Globalization of World Politics: Αn Introduction to International Relations (Oxford:  Oxford University Press, 2017),  108-109.

[7] Nicos Panayiotides, Pastor Brunson case sours US-Turkey relations again, AsiaTimes, The  July 30 2018, διαθέσιμο από, http://www.atimes.com/the-pastor-brunson-case-sours-us-turkey-relations-again/

[8] Αναλυτικά για την τουρκική στρατηγική βλ. Νίκος Παναγιωτίδης,  Αιγαίο και Κύπρος στη σκιά του τουρκικού αναθεωρητισμού, Κέντρο Ανατολικών Σπουδών, 7 Μαρτίου 2018, διαθέσιμο από http://www.kans.gr/αιγαίο-και-κύπρος-στη-σκιά-του-τουρκικ/

[9] Σημαντικό στοιχείο για την ανάλυση ειδικά υπό την οπτική γωνία του νεοκλασσικού ρεαλισμού παρουσιάζουν οι διασπαστικές τάσεις στο ΑKP. Συγκεκριμένα ο πρωην πρωθυπουργός και πρώην πρόεδρος του ΑΚP παραπέμπεται σε πειθαρχική επιτροπή με την εισήγηση για διαγραφή. Ο Α. Νταβούτογλου διαφώνησε με προσωπικές επιλογές του Ερντογάν να παύσει τρεις Κούρδους δημάρχους στη Νοτιανατολική Τουρκία, αλλά και για την αποφαση του Ερντογάν να επαναληφθούν οι δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη. Αποστάσεις απο τον Ερντογάν παίρνει και ο πρώην υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών  Αλι Μπαμπατζιάν, ο οποίος φημολογείται ότι θα δημιουργήσει νέο κόμμα με τον τέως πρόεδρο Απντουλλαχ Γκιούλ.

[10] Ahmet Davutoglu, Στρατηγικό Βάθος: Η Θέση της Τουρκίας στον Κόσμο (Αθήνα: Εκδοσεις Ποιοτητα, 2010)

[11] Εurasianism in Turkey, Hurriet Daily News, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/william-armstrong/eurasianism-in-modern-turkey-113224

[12]  Ενώ οι κεμαλιστές θεωρούσαν ότι η ισχύς της Τουρκίας απέρρεε από την προεξέχουσα περιφερειακή θέση της Τουρκίας  και πως αυτή η θέση μπορούσε να φανεί χρήσιμη για τα δυτικά συμφέροντα, οι ισλαμιστές εκτιμούν ότι το ισλαμικο-οθωμανικό υπόβαθρο της δίνει τα εχέγγυα για τη δημιουργία ενός τόξου διευρυμένης επιρροής με επίκεντρο την Τουρκία η οποία αναβιβάζεται πλέον σε υπερ-περιφερειακή δύναμη. Βλ. Κωνσταντίνος  Φίλης, Τουρκία, Ισλαμ, Ερντογαν (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδόπουλος Α.Ε, 2017), 39-40.

[13] Βασίλειος Αρσονιάδης, Η Υψηλή Στρατηγική της Τουρκίας και η Σχέση της με τη Θεωρια του                            « Στρατηγικού Βάθους» (Αθήνα: Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2018 ), 140.

[14] Βλ. Φίλης, οπ.π. 50. Η Τουρκία αύξησε την διπλωματική της εκπροσώπηση σε χώρες της Αφρικής και απέκτησε από το 2005 το καθεστώς του παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση. Επιπλέον αύξησε τις επενδύσεις της στην αφρικανική ήπειρο.

[15] Στο ίδιο, 30.

[16] Νέος λεκτικός πόλεμος Ερντογάν-Νετανιάχου για το πιο φασιστικό κράτος, Riknews,  24.7.18, διαθέσιμο από http://www.riknews.com.cy/index.php/news/diethni/item/68975-neos-frastikos-polemos-erntogan-netaniaxou#

[17] Στις διεθνείς σχέσεις είναι σύνηθες το φαινόμενο κράτη που δεν έχουν καλές σχέσεις και θεωρούν  ως απειλή τις στρατηγικές του άλλου κράτους να συνεχίσουν να συναλλάσσονται σε οικονομικό-εμπορικό επίπεδο. Σε αυτό το μοτίβο σχέσεων εμπίπτει το παράδειγμα των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας-Ταιβάν. Βλ.Jennifer Sterling-Folker, “Neoclassical realism and identity: peril despite profit across the Taiwan Strate, ” in Neoclassical Realism, the State and Foreign Policy  ed. Steven E. Lobell, Norrin Ripsman and Jeffrey Taliafero (Cambridge: Cambridge University Press, 2009) , 99-139.

[18] Σταθμός μεταποίησης αερίου στην Κύπρο, Καθημερινή (έντυπη έκδοση), 7 Φεβρουαρίου 2017  Συνέντευξη Γιούβαλ Στάινιτζ στον Αθανάσιο Ελλις.

[19] Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης- Αφεντούλης Λαγγίδης, Μετακεμαλισμός (Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη, 2010), 105.

[20] Αναλυτικά για τα ζητήματα αυτά βλ. Χρίστος Ροζάκης,  Το Διεθνές Νομικό Καθεστώς του Αιγαίου και η Ελληνοτουρκική Κρίση, στο Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, 1923-1987 ( Αθήνα: Εκδόσεις Γνώση, 1991), 312-331.

[21] H Κυπριακή Δημοκρατία ζητάει ολική αποχώρηση του τουρκικού στρατού και άρση των κατ’ισχυρισμών εγγυητικών δικαιωμάτων της Τουρκίας. Αποδέχεται εγγυήσεις μόνο από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υπαγόμενες κάτω από το κεφάλαιο 7 του Χάρτη του Διεθνούς Οργανισμού. Αντίθετα η Τουρκία εμμένει σε εγγυήσεις και διάτηρηση στρατευμάτων στην Κύπρο. Στην Διάσκεψη για την Κύπρο στο Κραν Μοντάνα τον Ιούλιο του 2017 της Ελβετίας ο Τούρκος ΥΠΕΞ Τσαβούσογλου απέρριψε κατηγορηματικά την συμπερίληψη ρήτρας ολικής αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων σε συγκεκριμένη ημερομηνία (Sunset Clause), επιμένοντας σε ρήτρα αναθεώρησης (review clause) μετά από την πάροδο 15 χρόνων όταν και εφόσαν το θέμα θα επανεξεταζόταν.Ανέφερε δε ότι αποτελεί όνειρο από το οποίο πρέπει να ξυπνήσουν οι Ελληνοκύπριοι, η θέση τους για μηδέν στρατό, μηδέν εγγυήσεις.

[22] Η κρίση ΗΠΑ- Τουρκίας επηρεάζει και το Κυπριακό, Philenews, 19.8.2018, διαθέσιμο από, http://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/569638/i-krisi-ipa-toyrkias-epireazei-kai-to-kypriako

[23]  H Τουρκία μετέρχεται διαχρονικά εναντίον της ΚΔ τη στρατηγική του εξαναγκασμού- εκβιασμού, δηλαδή εξακοντίζει απειλές για χρήση στρατιωτικής βίας, με απώτερο στόχο την μεταβολή της κρατικής συμπεριφοράς του αδύναμου κράτους (ΚΔ). Tον Φεβρουάριο του 2018 τουρκικά πολεμικά πλοία παρεμπόδισαν το  γεωτρύπανο «Saipem 12000» να διενεργήσει γεώτρηση στο τεμάχιο 3 της κυπριακής ΑΟΖ για λογαριασμό της ιταλικής εταιρείας ΕΝΙ. Για την στρατηγική του εκβιασμού, Βλ.  John Mearsheimer, 152-153.

[24] Νέες προειδοποιήσεις για υδρογονάνθρακες στα κυπριακά οικόπεδα από Τσαβούσογλου, Riknews, 1.9.2018, διαθέσιμο από, http://www.riknews.com.cy/index.php/news/politiki/item/70673-nees-proeidopoiiseis-gia-ydrogonanthrakes-sta-kypriaka-oikopeda-apo-tsavoysoglou

[25] Η Τουρκία στέλνει τον…«Πορθητή» στην Κύπρο, 31.5.18. News.gr, διαθέσιμο από, https://www.news.gr/kosmos/article/1127945/i-tourkia-stelni-ton-porthiti-stin-kipro.html

[26] Έντονη ανακοίνωση Προεδρίας για γεώτρηση «Γιαβούζ», 8.7.19 philenews, http://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/737568/entoni-anakoinosi-proedrias-ga-gotrisi-gaboyz

[27] Αρσονιάδης, 148.

[28] Στο ίδιο. Σε γεωστρατηγικό επίπεδο ο στόχος της Τουρκίας είναι η έντονη δρατηριοποίηση της στο στο γεωπολιτικό σύμπλοκο (Εύξεινος Πόντος- Αιγαίο – Ανατολική Μεσόγειος), ενώ σε επίπεδο θαλάσσιας πολιτικής η αυξήση της  πολιτικής και οικονομική επιρροή της  στο Αιγαίο-Αδριατική και Σουέζ- Ερυθρά Θάλασσα.

[29] Al-Monitor, June 24 18, Turkey cultivating ever-deeper roots in Syrian territory, διαθέσιμο από, https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/06/turkey-syria-turkish-university-in-al-bab.html

[30] Τα 6+2 μέτωπα του Ερντογάν με τον Τραμπ και η λύση, 11.8.2018, Crisis Monitor, διαθέσιμο από https://crisismonitor.gr/2018/08/11/ta-6-2-metopa-toy-erntogan-me-ton-tramp-kai-i-lysi/

[31] Παραμένουν τα αγκάθια παρά τη συνάντηση Τσαβούσογλου Πομπέο, Sigmalive, 5.6.18, διαθέσιμο από, http://www.sigmalive.com/news/international/512397/paramenoun-tagkathia-para-ti-synantisi-tsavousogloupompeo

[32] Gonul Tol, A Syria Safe Zone Will Create More Problems Than It Solves, The National Interest, 12.9.19, https://nationalinterest.org/blog/middle-east-watch/syria-safe-zone-will-create-more-problems-it-solves-72961

[33] Lara Seligman, Despite Syria ‘Safe Zone,’ Kurdish Leader Fears Threat from Turkey, Foreign Policy, 23/9/2019, https://foreignpolicy.com/2019/09/23/in-syrian-safe-zone-kurdish-leader-sees-threat-from-turkey-ilham-ahmed-interview-syria/?fbclid=IwAR21M-QW9xChXWhgnVuLvlxQBtfY6HSf-oqiRObKiQ941qY8Q_Rl2LQOW_0

[34]  Σε  μια ομολογουμένως αιχμηρή ανακοίνωση της Τουρκικής Προεδρίας αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι οι ΗΠΑ στοχοθετούν ένα σύμμαχο τους στο ΝΑΤΟ στο πλαίσιου του παγκόσμιου οικονομικου πολέμου που διεξάγουν. Προστίθεται ότι η πολιτική που ασκεί η Ουάσιγκτον έρχετει σε αντίθεση με τις θεμελιώδεις αρχές και αξίες του Συμφώνου του Οργανισμού του Βορείου Ατλαντικού.Sigmalive, 23.8.2018, Αιχμηρή ανακοίνωση Τουρκίας κατά ΗΠΑ για «οικονομικό πόλεμο», διαθέσιμο από http://www.sigmalive.com/news/international/525742/aixmiri-anakoinosi-tourkias-kata-hpa-gia-oikonomiko-polemo

[35] Γιατί πέφτει η τουρκική λίρα: Ο ρόλος του Ερντογάν και οι δομικές αδυναμίες, Skai.gr, 13.8.2018, διαθέσιμο από http://www.skai.gr/news/finance/article/380771/giati-peftei-i-tourkiki-lira-o-rolos-tou-erdogan-kai-oi-domikes-adunamies/

[36] Μετά την κατάρρευση του τηλεπικοινωνιακού κολοσσού (Τurk Telecom) της χώρας αναμένονται και άλλες μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμοί να τεθούν υπό καθεστώς χρεοκοπίας. Theodora iliadi, Euronews, 31.8.2018, διαθέσιμο από, http://gr.euronews.com/2018/08/31/gkremizetai-h-tourkiki-oikonomia

[37] Aσυμμετρία μέσων-σκοπών στην Υψηλή Στρατηγική ενός κράτους οδηγεί σε υπερεξάπλωση και στρατηγικές ήττες. Βλ. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη: Από την Αρχαιότητα έως σήμερα (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητας, 2008) 57-65.

[38]  Δεδομένου ότι οι διαθέσιμοι πόροι ενός κράτους δεν είναι απεριόριστοι πρέπει να υπάρχουν όρια στους πολιτικοστρατηγικούς στόχους της Τουρκίας, ειδάλλως  όλος ο στρατηγικός σχεδιασμός κινδυνεύει να καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος. Για το θέμα της υπερεξάπλωσης (overextension) Βλ. Αθανάσιος Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκιδίδη (Αθήνα: Εστία, 2000), 85 Εστιάζοντας ειδικά στην τουρκική στρατηγική, είτε ο Ταγίπ Ερντογάν θα αναγκαστεί να θέσει πιο υλοποιήσιμους και ρεαλιστικούς στόχους στην εξωτερική πολιτική του ή θα οδηγηθεί σε μεγάλες περιπέτειες.

[39]  Για  τη συνεχή πολιτική αλλαγή στις διεθνείς σχέσεις υπό την οπτική της οικονομικής θεωρίας και πως αυτή εκδηλώνεται με την αέναη άνοδο και  πτώση των μεγάλων δυνάμεων βλ. Robert Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2004).

[40] Sanctions ‘still in play’ for Turkey over S-400, warns US diplomat,  Defense News, 13.9.2019. https://www.defensenews.com/global/europe/2019/09/13/sanctions-still-in-play-for-turkey-state-official-warns/

[41] Σύμφωνα με τον Ζbigniew Brzezinski γεωπολιτικοί άξονες είναι τα κράτη των οποίων « η σημασία τους δεν προέρχεται από τη δύναμη ή τα κίνητρα τους, αλλά από την ευαίσθητη θέση και τις συνέπειες τις οποίες έχει η δυνητικά ευάλωτη κατάσταση τους στη συμπεριφορά των γεωστρατηγικών παικτών, των κρατών δηλαδή που μπορούν να ασκήσουν δύναμη ή επιρροή πέραν των συνόρων τους». Οταν έγραψε το βιβλίο ο Brzesinski  πριν δύο δεκαετίες είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η Τουρκία μπορεί να χαρακτηριστεί και ως γεωστρατηγικός παίκτης « που αρχίζει να ασκεί σε κάποιο βαθμό επιρροή στην Κασπία- Κεντρική Ασία λόγω της συρρίκνωσης της Ρωσσίας. Είκοσι χρόνια μετά τις διαπιστώσεις Brzezinski η Άγκυρα με τη νεο-οθωμανική στρατηγική της επιχειρεί να ασκήσει επιρροή πέραν των συνόρων της. Αλλά στις μέρες μας υλοποιεί ενισχυμένη στρατηγική συνεργασία όχι με μια φθίνουσα Ρωσία, αλλά με μια δύναμη που επαναδραστηριοποιείται ως σημαντικός γεωστρατηγικός παίκτης σε παγκόσμιο επίπεδο Βλ. Ζbigniew Brzezinski,  Η Μεγάλη Σκακιέρα: Η Αμερικανική Υπεροχή και οι Γεωστρατηγικές της Επιταγές (Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη, 1998), 78-92.

[42] Αναλυτικότερα βλ. Νίκος Παναγιωτίδης,  1964-1984 To Kυπριακό στη Διεθνή Πολιτική: Οι Μεγάλες Δυνάμεις και τα  Πολλά Πρόσωπα του Αγγλο-Αμερικανικού Ηγεμονισμού (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2015), 71-75.

[43] Το 1963 Τουρκία και ΕΕ υπέγραψαν  Συμφωνία Σύνδεσης, ενώ το 1987 η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για πλήρη ένταξη στην ΕΕ. Το 1996 τέθηκε σε ισχύ η Συμφωνία Τελωνειακής Ενωσης Τουρκίας- ΕΕ. Αναλυτικά για την απαρχή και την εξέλιξη των ευρωτουρκικών σχέσεων βλ. Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ευρώπη- Τουρκία: Ιδεολογία και Ρητορία, Βιβλίο Δεύτερο (Αθηνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, 1993)

[44] Επιδίωξη του Ερντογάν είναι να βρίσκεται στην εξουσία το 2023 (100 μετά την ίδρυση της Τουρκικής  Δημοκρατίας) και να την οδηγήσει σε πλήρη εσωτερικό μετασχηματισμό αλλά και να την καταστήσει ισχυρή περιφερειακή δύναμη και πολο ισχύος με απήχηση στους απανταχού μουρσουλμάνους και στον αραβικό κόσμο γενικότερα.

 

Πηγές-Βιβλιογραφία

Αλιβιζάτος, Νικος.  Το πολίτευμα που οραματίζεται ο Ερντογάν, Η Καθημερινή, 12.03.17, http://www.kathimerini.gr/900073/opinion/epikairothta/politikh/to-politeyma-poy-oramatizetai-o-erntogan

Αρσονιάδης, Βασίλειος. Η Υψηλή Στρατηγική της Τουρκίας και η Σχέση της με τη Θεωρια του    « Στρατηγικού Βάθους».Αθήνα: Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2018.

Γιαλλουρίδης, Χριστόδουλος-  Λαγγίδης, Αφεντούλης. Μετακεμαλισμός. Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη, 2010.

Κολιόπουλος, Kωνσταντίνος. Η Στρατηγική Σκέψη: Από την Αρχαιότητα έως Σήμερα. Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητας, 2008.

Ροζάκης, Χρίστος. “Το Διεθνές Νομικό Καθεστώς του Αιγαίου και η Ελληνοτουρκική Κρίση.” Στο Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, 1923-1987. Αθήνα: Εκδόσεις Γνώση, 1991.

Παναγιωτίδης, Νίκος. 1964-1984 To Kυπριακό στη Διεθνή Πολιτική: Οι Μεγάλες Δυνάμεις και τα  Πολλά Πρόσωπα του Αγγλο-Αμερικανικού Ηγεμονισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2015.

Παναγιωτίδης, Νίκος. Αιγαίο και Κύπρος στη σκιά του τουρκικού αναθεωρητισμού, Κέντρο Ανατολικών Σπουδών, 7 Μαρτίου 2018, διαθέσιμο από http://www.kans.gr/αιγαίο-και-κύπρος-στη-σκιά-του-τουρκικ/

Πεσμαζόγλου, Στέφανος. Ευρώπη- Τουρκία: Ιδεολογία και Ρητορία, Βιβλίο Δεύτερο. Αθηνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, 1993.

Πλατιάς, Αθανάσιος. Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκιδίδη. Αθήνα: Εστία, 2000.

Φουντεδάκη, Πηνελόπη. Το τουρκικό πολίτευμα: Το χωλό δημοκρατικό πρότυπο και οι θεσπισμένες παρεκκλίσεις του.Αθήνα: Εκδόσεις Αν. Ν. Σακουλα, 2002.

Brzezinski, Ζbigniew. Η Μεγάλη Σκακιέρα: Η Αμερικανική Υπεροχή και οι Γεωστρατηγικές της Επιταγές.Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη, 1998.

Davutoglu, Ahmet. Στρατηγικό Βάθος: Η Θέση της Τουρκίας στον Κόσμο. Αθήνα: Εκδοσεις Ποιοτητα, 2010.

Εurasianism in Turkey, Hurriet Daily News, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/william-armstrong/eurasianism-in-modern-turkey-113224

Gilpin, Robert. Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική.Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2004.

Gonul, Tol. A Syria Safe Zone Will Create More Problems Than It Solves.The National Interest, 12.9.19, https://nationalinterest.org/blog/middle-east-watch/syria-safe-zone-will-create-more-problems-it-solves-72961

 

McNauhgton, Νeil.  Success in Politics.London: Ηοdder Education, 2001.

Mearsheimer, John. The Tragedy of Great Power Politics.New York: W.W. Norton Company, 2002.

Panayiotides, Nicos. Pastor Brunson case sours US-Turkey relations again, AsiaTimes, The  July 30 2018, διαθέσιμο από, http://www.atimes.com/the-pastor-brunson-case-sours-us-turkey-relations-again/

Sterling, Jeniffer-Folker, “Neoclassical realism and identity: peril despite profit across the Taiwan Strate, ” in Neoclassical Realism, the State and Foreign Policy  ed. Steven E. Lobell, Norrin Ripsman and Jeffrey Taliafero.Cambridge: Cambridge University Press, 2009)

Seligman, Lara. Despite Syria ‘Safe Zone,’ Kurdish Leader Fears Threat from Turkey. Foreign Policy, 23/9/2019, https://foreignpolicy.com/2019/09/23/in-syrian-safe-zone-kurdish-leader-sees-threat-from-turkey-ilham-ahmed-interview-syria/?fbclid=IwAR21M-QW9xChXWhgnVuLvlxQBtfY6HSf-oqiRObKiQ941qY8Q_Rl2LQOW_0

Tim, Dunne- Schmitt, Βrian. Realism, in the Globalization of World Politics: Αn Introduction to International Relations. Oxford:  Oxford University Press, 2017.

Waltz, Kenneth. Theory of International Poltics (California: Αddison-Wesley Publishing:1979).