Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης: Επικεφαλής ΓΕΩΠΑΜΕ

Η μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περίοδος βρίσκει το Ηνωμένο Βασίλειο αποδυναμωμένο αναφορικά με τους συντελεστές ισχύος του προς αναζήτηση ρόλου στις μεταπολεμικές εξελίξεις. Δεν είναι πια μεγάλη δύναμη αν και οι ηγέτες του δεν θέλουν να το συνειδητοποιήσουν. Διαχρονικά οι Βρετανοί ηγέτες πίστευαν ότι η χώρα τους είναι μια δύναμη παγκόσμιου βεληνεκούς όχι μια ηπειρωτική ευρωπαϊκή.

Σε ένα παράλληλο επίπεδο- αλλά απόλυτα σχετιζόμενο με τις δυσμενείς επιπτώσεις του Πολέμου- στη γηραιά ήπειρο λαμβάνουν χώρα κοσμογονικές εξελίξεις που πυροδοτούν το φαινόμενο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το σχέδιο του Γάλλου ΥΠΕΞ Σιουμαν (Ιούνιο 1950) δια του οποίου επιχειρείται να τεθούν υπό μια υπερεθνική Ανώτατη Αρχή οι βιομηχανίες άνθρακα και χάλυβα της Δυτικής Γερμανίας και της Γαλλίας, αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα για την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία εξελικτικά μέσα από μια διαδικασία συνθηκών και διεργασιών πήρε τη σημερινή της μορφή. Σκοπός η εξάλειψη του γαλλογερμανικού ανταγωνισμού και της απειλής για ένα νέο πόλεμο.

Η Βρετανία ουσιαστικά ποτέ δεν πίστεψε ολοκληρωτικά στο φαινόμενο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και καθ όλη τη διάρκεια του ήταν με το ένα πόδι μέσα και το άλλο έξω από αυτή. Η ειδική σχέση που απολάμβανε με τις ΗΠΑ και η ηγετική της θεση στον χώρο της Κοινοπολιτείας της έδιδαν μια άλλη οπτική για το ενοποιητικό εγχείρημα.

Συνεχίζοντας να έχει μια σειρά ιδεοληψιών για τη θέση της στο μεταπολεμικό διεθνές σύστημα και το «ειδικό βάρος» που η ίδια απένειμε στον εαυτό της αρνείται να συμμετάσχει στα αρχικά στάδια της συνεργασίας των χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Απορρίπτει το εγχείρημα Σιουμάν προτάσσοντας τον έντονο σκεπτικισμό της για μεταβίβαση εθελούσιας εξουσίας σε υπερεθνικούς οργανισμούς, κάτι που ίσχυσε καθόλη τη διάρκεια παραμονής της στην ΕΕ. Η ίδια ευρωσκεπτικιστική λογική επικρατεί και κατά τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ).

Διαβλέποντας η Βρετανία ότι η άρνηση της εγκυμονούσε συγκεκριμένους κίνδυνους για τα οικονομικά της συμφέροντα πρωτοστάτησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών το 1960 μαζί με άλλα έξι κράτη. Ωστόσο, επρόκειτο για ένα οργανισμό μειωμένων προσδοκιών που δεν ευοδώθηκαν.

Επανατοποθετούμενοι θετικά ως προς την διαδικασία ολοκλήρωσης οι Βρετανοί θα υποβάλουν αίτηση το 1962 για είσοδο στην ΕΟΚ. Ο Γάλλος Πρόεδρος Ντε Γκολ θα θέσει βέτο το 1963 ένεκα διαφωνιών για τους όρους εισδοχής της Βρετανίας και λόγω των φιλοαμερικανικών δεσμών της. Σε γεωπολιτικό επίπεδο οι Γάλλοι ανησυχούσαν ότι τυχόν είσοδος των Βρετανών στην κοινότητα θα υπονόμευε την γαλλο-γερμανική προσέγγιση.

Θα ακολουθήσει δεύτερο γαλλικο βέτο το 1968, αλλά η αποχώρηση Ντε Γκολ από την εξουσία το 1969 άνοιξε το δρόμο για την ένταξη της Βρετανίας στην κοινότητα την 1η Ιανουαρίου 1973.
Η Βρετανία συνεχίζει να αναπτύσσει και να ακολουθεί μια suis generis πορεία εντός της ΕΕ εμφανές στοιχείο και από την άρνηση της να ενταχθεί στην ζώνη Σένκεν και στην Ευρωζώνη. Αν και επιθυμεί τα οικονομικά κυρίως οφέλη που προκύπτουν από την ιδιότητα της ως κράτος –μέλος της Ένωσης αρνείται να καταβάλει το τίμημα.

Εστιάζοντας στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, η οικονομική κρίση που εκκολάφτηκε στις ΗΠΑ το 2008 και διαχύθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην ευρωζώνη ανατροφοδότησε τον έντονο ευρωσκεπτικισμό των Βρετανών πολιτικών που ήθελαν να δουν την έξοδο του ΗΒ από την ΕΕ. Πολιτικοί όπως ο Ντειβιντ Κάμερον, ο νυν πρωθυπουργός Μπορις Τζόνσον και ο Ναιτζελ Φαρατζ ηγέτης του Βρετανικού Κόμματος Ανεξαρτησίας βγήκαν μπροστά με διάφορα επιχειρήματα εναντίον της ΕΕ και των Πολιτικών της. Προεξέχουσα θέση στην φαρέτρα τους είχε το αντιμεταναστευτικό χαρτί: Πόσο καιρό η Βρετανία θα επωμίζεται το βάρος της μετανάστευσης στη χώρα από την καθημαγμένη οικονομικά ΕΕ για πολιτικές που η ίδια δεν συναινούσε; Η νίκη των Τόρις το 2015 έδωσε την ευκαιρία στον Ντειβιντ Καμερον να υλοποιήσει την προεκλογική του δέσμευση για την διενέργεια δημοψηφίσματος.

Τον Ιούνιο του 2016 ο βρετανικός λαός με 52 τοις εκατό υπέρ και 48 εναντίον ψήφισαν την έξοδο τους από την Ένωση. Από την πλευρά της η ΕΕ αναγκάστηκε να ενεργοποιήσει το άρθρο 50, το οποίο θεσπίστηκε για πρώτη φορά με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας (2007).

Όλοι έχουμε δει στους τηλεοπτικούς δέκτες το «σίριαλ» και τη σοβούσα εδώ και τριάμισι χρόνια πολιτική κρίση που προκαλούσε στην πολιτική σκηνή της Βρετανίας το Brexit, καθώς και τα προβλήματα που αυτό δημιούργησε στις σχέσεις Βρετανίας –ΕΕ. Δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε και στο θέμα του λεγόμενου backstop, της ρήτρας για την αποφυγή σκληρών συνόρων μεταξύ του Ιρλανδικού Κράτους και της Βόρειας Ιρλανδία, εξέλιξη που αποτελεί ένα εν δυνάμει δυναμίτη για τη συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, η οποία τερμάτισε την εικοσαετή ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών στην Βόρεια Ιρλανδία.

Η λαϊκή ετυμηγορία που έφερε τον Μπόρις Τζόνσον στην εξουσία τον Δεκέμβριο με αυτοδύναμη κυβέρνηση του δίδει το περιθώριο να υλοποιήσει το Brexit έως τις 31 Ιανουαρίου. Ωστόσο, η μετά Βrexit εποχή μπορεί να μην είναι τόσο ρόδινη για τους Βρετανούς.