Του Κώστα Ράπτη

Οι διαχύσεις του Tayyip Erdoğan προς τον Vladimir Putin κατά τη συνάντησή τους στην Αγία Πετρούπολη στις 9 Αυγούστου δεν επέτρεπαν να αντιληφθεί κανείς κατά πόσον μεταξύ των δύο πλευρών υπήρξε σύγκλιση στα κρίσιμα πολιτικά ζητήματα που τις χωρίζουν, με κυρίαρχη τη συριακή κρίση. Άλλωστε, οι κοινές δηλώσεις των δύο προέδρων προηγήθηκαν της “κλειστής” συνάντησής τους – εξ ού και αφιερώθηκαν κυρίως στα θέματα οικονομικής συνεργασίας.

 

Έκτοτε είμαστε σε θέση να έχουμε καλύτερη εικόνα. Μεσολάβησε άλλωστε η πρώτη συνάντηση του ρωσοτουρκικού “μηχανισμού” διπλωματών, στρατιωτικών και ανθρώπων των μυστικών υπηρεσιών, που πρότεινε ο Τούρκος πρόεδρος στον Ρώσο ομόλογό του. Από τουρκικής πλευράς συμμετείχε μάλιστα ο επικεφαλής της ΜΙΤ Hakan Fidan.

Ο Τούρκος πρωθυπουργός παρουσίασε την Δευτέρα έναν “οδικό χάρτη” τριών σταδίων για την επίλυση του προβλήματος της Συρίας. Σε πρώτο στάδιο ο Binali Yıldırım προβλέπει την αποκατάσταση (κατά το προηγούμενο της επαναπροσέγγισης με το Ισραήλ και τη Ρωσία) των σχέσεων Άγκυρας-Δαμασκού που έχουν διακοπεί. Σε δεύτερο στάδιο, την εξασφάλιση της ανάδυσης μιας ενιαίας, κοσμικής Συρίας στην οποία καμία εθνοθρησκευτική ομάδα του πληθυσμού δεν θα έχει πλεονέκτημα έναντι των άλλων. Και σε τρίτο στάδιο, την επιστροφή στις εστίες τους των Σύρων προσφύγων που έχουν καταφύγει στην Τουρκία.

Τα όσα είπε ο Binali Yıldırım συνιστούν μείζονα στροφή. Διότι σηματοδοτούν την διακριτική υποχώρηση της Άγκυρας από τον στόχο της άμεσης απομάκρυνσης του Bashar al Assad από την εξουσία, αλλά και την πολιτική εγκατάλειψη των ένοπλων ισλαμιστών που δρούν στην πολύπαθη χώρα. Ειδικότερα, η “κοσμική” Συρία, την οποία πλέον οραματίζεται ο Τούρκος πρωθυπουργός, θα αποτελεί την απάντηση στην “αιτία” του αιματηρού εμφυλίου πολέμου (υπονοείται η κυριαρχία της αλαουιτικής κοινότητας επί της σουνιτικής πλειοψηφίας) και θα συνιστά μία δομή στην οποία ο Assad δεν θα έχει θέση “μακροπρόθεσμα”.
Μπορεί να διακρίνει κανείς στις αμφίσημες αυτές τοποθετήσεις μια σαφή προσπάθεια της Άγκυρας να πλησιάσει τις θέσεις της Μόσχας (και της Τεχεράνης) ότι η διαμόρφωση του πολιτικού μέλλοντος της Συρίας είναι υπόθεση αποκλειστικά των Σύρων πολιτών. Είναι σαφές ποιά θα είναι η “συγκολλητική ύλη” αυτής της επιχειρούμενης σύμπραξης: η αποτροπή της εμφάνισης μια διακριτής κουρδικής οντότητας στη βόρεια Συρία.

Ο Binali Yıldırım στάθηκε ιδιαίτερα στην διατήρηση της “εδαφικής ακεραιότητας” της Συρίας, αποκλείοντας κάθε ενδεχόμενο δημιουργίας “κρατικής δομής” από το PYD, την αδελφή οργάνωση του ΡΚΚ μεταξύ των Κούρδων της Συρίας. Το ότι η Άγκυρα είναι έτοιμη να εγκαταλείψει μπροστά στον “κουρδικό κίνδυνο” την μακρόχρονη επένδυσή της στην “αλλαγή καθεστώτος” στη Δαμασκό, λέει πολλά για τις πραγματικές προτεραιότητες και αδυναμίες της γείτονος.

Άλλωστε, η κατάληψη της πόλης Μάνμπιτζ από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (δηλ. το ευρύτερο μέτωπο που συγκροτήθηκε με αμερικανική ενθάρρυνση για να “καλύψει” τον πρωταγωνιστικό ρόλο των πολιτοφυλάκων του PYD) δίνει την αίσθηση του κατεπείγοντος στις προσπάθειες της Άγκυρας. Η τουρκική πλευρά υπενθύμισε στη Ουάσιγκτον την παλαιότερη δέσμευσή της ότι μετά την εκδίωξη των τζιχαντιστών από την Μάνμπιτζ οι Κούρδοι πολιτοφύλακες θα αποσυρθούν παραχωρώντας τη θέση τους στο αραβικό στοιχείο της περιοχής. Όμως, αντί για επάνοδο στην ανατολική όχθη του Ευφράτη (την υποτιθέμενη “κόκκινη γραμμή” που έχει θέσει η Άγκυρα) οι πληροφορίες φέρουν τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις έτοιμες να προελάσουν δυτικότερα, προς την στρατηγικής σημασίας πόλη Al-Bab.

Η προοπτική δημιουργίας μιας ενιαίας ελεγχόμενης από το κουρδικό στοιχείο ζώνης σε όλο το μήκος της νότιας πλευράς των τουρκοσυριακών συνόρων είναι ορατή. Η αμερικανική πλευρά δείχνει μάλιστα να έχει κάνει τις επιλογές της και να μην αντιδρά.

Το θέμα προφανώς κυριάρχησε στην τηλεφωνική επικοινωνία που είχε την Τρίτη ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Mevlut Çavuşoğlu με τον Αμερικανό ομόλογό του John Kerry, όπου, σύμφωνα με τουρκικές διπλωματικές πηγές συζητήθηκε και το ενδεχόμενο έκδοσης του ιεροκήρυκα Fethullah Gülen από τις ΗΠΑ στην Τουρκία.

Η διγλωσσία είναι εμφανής. Η Άγκυρα συνεχίζει να πιέζει τη Ουάσιγκτον λέγοντας “Gülen”, αλλά πιθανότατα εννοεί “Μάνμπιτζ”. Η επίσκεψη του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Joe Biden στην γείτονα στις 24 Αυγούστου θα δείξει πού καταλήγει όλο αυτό το παζάρι.

Την ίδια στιγμή, πάντως, μία άλλη εξέλιξη που επίσης αλλάζει τους όρους της εξίσωσης στην περιοχή είναι η πραγματοποίηση την Τρίτη αεροπορικών βομβαρδισμών στην Συρία από ρωσικά αεροσκάφη TU-22M3 και SU-34 τα οποία απογειώθηκαν από την βάση του Χαμαντάν στο Ιράν. Πρόκειται πρωτίστως για κίνηση πολιτική και όχι υπαγορευόμενη από επιχειρησιακή αναγκαιότητα (αν και ασφαλώς πολλαπλασιάζει τις επιλογές της ρωσικής αεροπορίας, που ως τώρα εκτελεί αποστολές με αφετηρία τις βάσεις της νότιας Ρωσίας και Αμπχαζίας ή τη, μόνιμη πλέον, βάση του Χμέιμιμ στη Λατάκια).

Παραμονές των αμερικανικών προεδρικών εκλογών Μόσχα και Τεχεράνη σηματοδοτούν τη διάθεση να βαθύνουν τη συνεργασία τους, όπως άλλωστε δείχνει το γεγονός ότι το επόμενο έτος το Ιράν αναμένεται να γίνει δεκτό στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης. Σημειώνεται ότι μία ημέρα πριν από την συνάντηση Putin-Erdoğan διοργανώθηκε τριμερής των ηγετών της Ρωσίας, του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού, ενώ και η Τουρκία αναθερμαίνει τις σχέσεις της με την Ισλαμική Δημοκρατία. Την περασμένη Παρασκευή πραγματοποίησε επίσκεψη-αστραπή στην Άγκυρα ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif ο οποίος δέχθηκε καταιγισμό εγκωμίων για το ότι η χώρα του πρώτη από όλες καταδίκασε το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου.

Center for Geopolitical Analyses (Panteion University- New York College)