Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης: Επικεφαλής ΓΕΩΠΑΜΕ

Η αποφαση του Ντόναλτ Τραμπ στις 6 Δεκεμβρίου να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Εβραϊκού Κράτους αιφνιδίασε την διεθνή κοινότητα και πυροδότησε την οργή των Παλαιστινίων και πολλών αραβικών κρατών. Στο ερώτημα γιατί ο Αμερικανός πρόεδρος προέβη σε αυτή  την ενέργεια ανατρέποντας την παραδοσιακή  αμερικανική πολιτική και το διεθνές consensus για το θέμα αυτό δεν μπορεί να δοθεί επί του παρόντος απόλυτη εξήγηση, αλλά εκ πρώτης όψεως φαίνεται πως εσωτερικοί υπολογισμοί υπερίσχυσαν επί άλλων μεταβλητών.

Πρέπει πάντως επι του προκειμένου κάποιος να λάβει υπόψη του ότι υπάρχει απόφαση του αμερικανικού κογκρέσου από το 1995 (Jerusalem Embassy Act)  η οποία επιτάσσει ότι  η πρεσβεία των ΗΠΑ πρέπει να μεταφερθεί από το Τελ Αβίβ στα Ιεροσόλυμα. Ωστόσο αυτή δεν έχει εφαρμοστεί, καθώς όλοι οι Αμερικανοί πρόεδροι χρησιμοποιούσαν την ρήτρα παρέκκλισης μια διαταξη που τους επιτρέπει να αναβάλλουν την εν λόγω απόφαση, διαμηνύοντας ότι το θέμα της Ιερουσαλήμ πρέπει να επιλυθεί στο πλαίσιο μια τελικής διαπραγμάτευσης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Γιατί όμως ο Τραμπ σπάει αυτό το consensus;

 

Η ειδική σχέση ΗΠΑ-Ισραήλ

 

Πριν επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση πρέπει να εστιάσουμε στις σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ. Το Ισραήλ απολαμβάνει μιας ειδικής σχέσης με τις ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν σταδιακά μετά τον πόλεμο των 6 ημερών τον Ιούνιο του 1967 αποκτά μια περίoπτη ειδική με τις ΗΠΑ στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου ως το <<στρατηγικό κεφάλαιο>> στην περιοχή, ενώ άλλα αραβικά κράτη όπως η Αίγυπτος και η Συρία είχαν συμμαχήσει με την Ρωσία. Σημειωτέον ότι το Ισραήλ μεταπολεμικά αποτελεί τον μεγαλύτερο αποδέκτη οικονομικής βοήθειας από τις ΗΠΑ της τάξεως των 3 δις κάθε έτος. Επιπλέον οι ΗΠΑ του παρέχουν αμέριστη διπλωματική υποτήριξη και οπλισμό πολλών δις δολαρίων. Θα ονόμαζα αυτή την σχέση ως εξωτερική μεταβλητή. Για την ιστορία να πούμε ότι οι ΗΠΑ πρωτοστάτησαν το 1947 στηρίζοντας το σχέδιο διχοτόμησης της Παλαιστίνης, μια άδικη απόφαση αφού παραβίαζε το διεθνές δίκαιο και συγκεκριμένα το δίκαιο της αυτοδιάθεσης της πλειοψηφούσας εθνότητας των Παλαιστινίων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Παλαιστίνιοι υπήρχαν μόνο 65.000 Εβραίοι σε ένα σύνολο 700,000 Αράβων. Επιπλέον, παρά την συνεχή ροή Εβραίων εποίκων στην Παλαιστίνη το 1948 σε ένα σύνολο 2 περίπου εκατομμυρίων Αράβων, μόνο το 1/3 ήταν Εβραίοι (Μ.E.Yapp, The Near East since the First World War: Α History to 1995, London: Longman, 1996, 116-117).

Πρέπει εδώ να πούμε ότι και  Ρωσία υποστήριξε την απόφαση 181 του ΟΗΕ επειδή ήθελε να εξαλείψει την βρετανική επιρροή στην περιοχή. Πολλοι Εβραίοι άποικοι προέρχονταν από την Σοβιετική Ένωση και χώρες δορυφόρους της. Περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα στο βιβλίου, Νίκος Παναγιωτίδης: Σε Αναζήτηση Κράτους: Το Παλαιστινιακό και ο Ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στην μη επίλυση του (Λευκωσία: PowerPublishing, 2012) Ας περάσουμε στην λεγόμενη εσωτερική μεταβλητή.

 

 

 Η εσωτερική μεταβλητή στις σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ

 

Πρέπει εδώ να υπογραμμίσουμε ότι στις ΗΠΑ διαβιούν εκατομμύρια Εβραίοι, οι οποίοι κατέχουν αξιώματα, θέσεις κλειδιά στις αμερικανικές κυβερνήσεις, οικονομική επιρροή και πλήρη εκλογικά δικαιώματα. Για να καταδείξουμε πόσο σημαντική θεωρείται η παρουσία τους να αναφέρουμε ότι το 1947 ο Αμερικανός Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν υποστήριξε το σχέδιο διχοτόμησης της Παλαιστίνης γιατί ήθελε να τους εξευμενίσει για την στήριξη τους στις κρίσιμες ενδιάμεσες εκλογές του Κογκρέσου το Νοέμβρίο του 1946. Ακολούθως, η παρουσία των Εβραίων στις Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως στις βόρειες πολιτείες, ώθησε τον Τρούμαν να να αναγνωρίσει ντε-φάκτο το Εβραϊκό Κράτος θέλωντας για ακόμη μια φορά να χρησιμοποιήσει την εκλογική τους επιρροή στις προεδρικές εκλογές του 1948. Μάλιστα όταν οι σύμβουλοι του στο Υπουργείου Εξωτερικών του είπαν ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα έπληττε τις σχέσεις των ΗΠΑ με τους Άραβες ο Τρούμαν αντέταξε ότι « Σε αντίθεση με τους Αμερικανοεβραίους δεν έχω χιλιάδες Αραβες μεταξύ των ψηφοφόρων μου».

Εδώ ανακύπτει το ερώτημα αν Τραμπ προέβη στην αναγνώριση της Ιερουσαλήμ υποκινούμενος από εσωτερικούς υπολογισμούς. Φυσικά επι του ερωτήματος προκύπτει ένα δευτερογενές ερώτημα: Γιατι οι προηγούμενοι πρόεδροι αψήφουσαν αυτά τα δεδομένα και χρησιμοποιούσαν την ρήτρα παρέκκλισης; Αρα λοιπόν δεν φαίνεται ο Τραμπ να προεβη στην  αναγνώριση αποκλειστικά λόγω της πίεσης από το εβραϊκό λόμπι, γιατί αυτές οι πιέσεις είναι διαχρονικές. Να σημειώσουμε επίσης ότι τον Ιούλιο του 2016 το Ρεμπουπλικανικό κόμμα  ενέκρινε διακήρυξη από την οποία απουσιάζει η αναφορά σε λύση << δύο κρατών>  ανατρέποντας παράδοση δεκαετιών. Την απόφαση επικρότησε και υιοθέτησε ο Πρόεδρος Τραμπ τον Φεβρουάριο του 2017.  Αυτό που πρέπει να υπογραμμίσουμε όμως είναι ότι η λεγόμενη ευαγγελική ή θρησκευτική δεξια, από την οποία ο Τραμπ άντλησε ψήφους στις εκλογές τάσσεται διαχρονικά υπέρ των Ισραηλινών συμφερόντων.Σημειωτέον ότι ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Μαϊκ Πενς είναι υπέρμαχος αυτών των θέσεων. Οι ευαγελιστές Χριστιανοι ή Χριστιανοί Σιωνιστές  θεωρούν ότι η αμέριστή στήριξη προς το Εβραϊκό Κράτος και τις αποφάσεις του είναι βιβλική επιταγή, άσχετα αν οι τελευταίοι δεν έχουν αποδεκτεί την χριστιανική πίστη και τον κύριο φορέα της τον Ιησού Χριστό. Την ίδια ώρα, είναι ένθερμοι υποστηρικτές του παράνομου εβραϊκού εποικισμού στα κατεχόμενα. Το παράδοξο της όλης υπόθεησης είναι ότι στους κόλπους τους υπάρχουν και πολλόι αντισημίτες. Ωστόσο μερικοί από αυτούς υποστηρίζουν το Ισραήλ για γεωπολιτικούς λόγους.

 

Ιερουσαλήμ και ορθολογικό μοντέλο εξωτερικής πολιτικής

 

Από όποια οπτική γωνία και να εξετάσει κανείς την απόφαση Τράμπ, είναι άστοχη, ασύνετη και δεν προάγει το αμερικανικό εθνικό συμφέρον. Από μια στενή διεθνονομική οπτική γωνία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, αλλά και τη διεθνή συναίνεση που επιτεύχθηκε το 1966 όταν αποφασίστηκε ότι ότι το τελικό καθεστώς της Ιερουσαλήμ θα επέλθει από την ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των μερών.

Αναλύοντας τα δεδομένα που προκύπτουν η εν λόγω απόφαση παραβιάζει το λεγόμενο μοντέλο της <<ορθολογικής επιλογής>>, που μας διδάσκει ότι τα κράτη λαμβάνουν αποφάσεις στη βάση κόστους –οφέλους ή για να το θέσουμε διαφορετικά αποτρέπονται στο να προβούν σε ενέργειες που δυνητικά μπορεί να πραβλάψουν τα εθνικά τους συμφέροντα. Είναι η απόφαση Τραμπ συμβατή με το εθνικό συμφέρον των ΗΠΑ. Νομίζουμε πως όχι. Συγκεκριμένα:

 

Α) Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μεγαλύτερη ένταση και αστάθεια στην περιοχή με ότι αυτό προύποθέτει για την ειρήνη και την σταθερότητα.

Β) Αφαιρεί από τις ΗΠΑ, την ιδιότητα του έντιμου μεσολαβητή και υπονομεύει την επανέναρξη της ειρηνευτικής διαδικασίας που υποτίθεται επιχειρεί ο γαμπρός του Τραμπ να επανεκκινήσει.

Γ) Θίγει τα θρησκευτικά συναισθήματα των απανταχού μουσουλμάνων οδηγώντας σε συγκρουσιακές λογικές « σύγκρουσης των πολιτισμών».

Δ) Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για επίταση φαινομένων θρησκευτικής τρομοκρατίας.

Ε) Απομονώνει τις ΗΠΑ στη διεθνή κοινότητα καταδεικνύοντας ότι η κυβέρνηση της ισχυρότερης χώρας είναι μεροληπτική υπέρ του ενός μέρους στη διένεξη, θέλει να ηγεμονεύει και όχι να ηγείται δια του καλού παραδείγματος.

 

 

Μερικά ιστορικά και δημογραφικά στοιχεία για την Ιερουσαλήμ

 

Σε αυτό το σημείο θα παραθέσουμε εν συντομία κάποια ιστορικά στοιχεία για την Ιερουσαλήμ: Η πολιτική κυριαρχία του Ισραήλ ελαύνεται απο το ψήφισμα 181 του 1947, δια του οποίου η Παλαιστίνη διχοτομείτο σε ένα Εβραϊκό και σε ένα Αραβικό Κράτος.  Η Ιερουσαλήμ θα ετίθετο υπό διεθνές καθεστώς και συνεπώς κανένα από τα δυο κράτη δεν θα την έθετε υπό κυριαρχικό έλεγχο.
Οταν δεν έγινε αποδεκτό το σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών από την αραβική πλευρά ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών και στη συνέχεια ο πρώτος Αραβοϊσραηλινός πόλεμος τον Μαϊο του 1948.
Το τέλος του πολέμου βρήκε το Ισραήλ να κατέχει την Δυτική Ιερουσαλήμ και την Ιορδανία την Ανατολική. Το Ισραήλ κατά την διάρκεια του Β’ Αραβοϊσραηλινού πολέμου τον Ιούνιο του 1967 έθεσε υπό κατοχή την Ανατολική Ιερουσαλήμ, ακολούθως την προσάρτησε και το 1980 την κήρυξε  ως την << ενιαία και αδιαίρετη πρωτεύουσα του Ισραήλ>>, μια πράξη που θεωρήθηκε παράνομη από σύσσωμη την διεθνή κοινότητα και συγκεκριμένα από το ψήφισμα 478 του ΣΑ του ΟΗΕ. Περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα στο βιβλίου, Νίκος Παναγιωτίδης: Σε Αναζήτηση Κράτους: Το Παλαιστινιακό και ο Ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στην μη επίλυση του (Λευκωσία: PowerPublishing, 2012)

Η Ιερουσαλήμ θεωρείται ύψιστης θρησκευτικής σημασίας τόσο για τους Άραβες όσο και για τους Εβραίους. Οι Παλαιστίνιοι που διεκδικούν την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του μελλοντικού τους κράτους, θεωρούν την Ιερουσαλήμ ως την τριτη πιο ιερή πολη για το Ισλαμ μετά την Μέκκα και την Μεδίνα, απ΄’όπου ο προφήτης Μωάμεθ αναλήφθηκε στους ουρανούς με ενα μπουράκ (φτερωτο άλογο) την <<νυχτα της δυναμεως.Οι Ισραηλινοί θεωρούν ότι εκει υπάρχουν τα θεμέλια του ναού του Σολομώντος. Η Ιερουσαλήμ συμβολίζει για αυτούς την δικαίωση μετά από μια παρατεταμένη περίοδο κακουχιών και εξορίας.
Η απόφαση του Τραμπ, στην ουσία αναγνωρίζει την εβραϊκη κατοχή της Α. Ιερουσαλήμ κατά παράβαση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, τα οποία προβλέπουν, όπως και η συμφωνία του Όσλο ότι το στατους της πόλης θα ξεκαθαρίσει μετά από διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών.

Πρέπει να αναφέρουμε ότι στην Ανατολική Ιερουσαλήμ κατοικούν 250.000 Παλαιστίνιοι και 200.000 Εβραίοι έποικοι ενώ η Δυτική είναι αμιγώς εβραϊκή. Επίσης, πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη ότι στην πόλη της Ιερουσαλήμ πρέπει να προστεθεί και η Μείζονα Ιερουσαλήμ, όπου υπάρχουν εκεί οι μεγάλοι εποικισμοι του Ισραήλ. Ενδεικτα πρέπει να υπογραμμίσουμε και μια άλλη παράμετρο. Το έτος 1967, όταν επεσυνέβη ο β Αραβοϊσραηλινός πόλεμος, το 85% των εδαφών της Α.Ιερουσαλήμ άνηκε στους Παλαιστίνιους, ενώ σήμερα τους ανήκει μόνο το 13. Επιπλέον, ενώ οι Ισραηλινοί ανέρχονταν στο 10 % του πληθυσμού τώρα ανερχονται στο 45%

 

Η αμφιλεγόμενη απόφαση Τραμπ

 

Επανερχόμαστε στο ερώτημα γιατι ο Αμερικανός πρόεδρος έλαβε αυτή την αμφιλεγόμενη απόφαση. Πέραν των εσωτερικών λόγων που ήδη εκθέσαμε στο άρθρο, προφανώς ο Ν.Τραπ είχε και έχει στο μυαλό του ότι η αντιπαράθεση του σιιτικού Ιραν με τη Σαουδική Αραβία θα επενεργήσει ως καταλύτης για την επίλυση της ισραηλινοπαλαιστινιακής διένεξης. Πώς θα γίνει αυτό; Μάλλον ο Τραμπ θεώρησε-εσφαλμένα- ότι η Σαουδική Αραβία και άλλα αραβικά κράτη που βρίσκονται σε ανταγωνισμό ασφάλειας με την Τεχεράνη ότι θα αποδεκτούν την εβραϊκη θέση για την Ιερουσαλήμ λάμβανοντας ως αντάλλαγμα  αμερικανική βοήθεια για εξουδετέρωση ή αποδυνάμωση του Ιρανού ανταγωνιστή. Με άλλα λόγια, ο Τραμπ θέλησε με αυτό τον τρόπο να εξουθενώσει τους ήδη αδύνατους Παλαιστίνιους και  να αλλάξει την δυναμική της σύγκρουσης επιβάλλοντας ως τετελεσμένο την ήδη υπάρχουσα όπως ανέφερε πραγματικότητα, την εβραϊκή κατοχή της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Φυσικά κατάφερε ακριβώς το αντίθετο, ενώ ενδεχόμενα οι Ιρανοί να βγουν κερδισμένοι από αυτή την κίνηση, εμφανιζόμενοι για ακόμη μια φορά υπέρμαχοι των Παλαιστινίων.Αλλά και την ανατροφοδότηση μιας μακρόχρονης σύγκρουσης που δεν συμφέρει σε κανέναν αφού πλήττει την προοπτική επίλυσης της διένεξης στην βάση της λύσης των << δύο κρατών>>, της μόνης ρεαλιστικής κατά την άποψη μας διεξόδου για επίλυση του προβλήματος.